مقاله پژوهشی
یاسمن امیرسلیمانی؛ عزیر عابسی؛ یاسر ابراهیمان قاجاری
چکیده
سابقه و هدف: مدیریت پسماندهای جامد یکی از مهمترین مشکلات پیش‌روی برنامه‌ریزان شهری در سراسر جهان محسوب می‌گردد. دفن بهداشتی که به معنی دفن کنترل شده زباله در زمین است، به ویژه اگر به همراه سایر روش‌های مدیریتی زباله استفاده شود، جامع ترین روش مدیریت زباله محسوب می‌گردد. انتخاب مکان مناسب جهت دفن بهداشتی زباله از ابتدایی ...
بیشتر
سابقه و هدف: مدیریت پسماندهای جامد یکی از مهمترین مشکلات پیش‌روی برنامه‌ریزان شهری در سراسر جهان محسوب می‌گردد. دفن بهداشتی که به معنی دفن کنترل شده زباله در زمین است، به ویژه اگر به همراه سایر روش‌های مدیریتی زباله استفاده شود، جامع ترین روش مدیریت زباله محسوب می‌گردد. انتخاب مکان مناسب جهت دفن بهداشتی زباله از ابتدایی ترین مراحل دفن محسوب می‌گردد. سامانههای اطلاعات مکانی (GIS) یکی از رایج ترین ابزارهای مورد استفاده در انتخاب محل های مناسب دفن زباله است. در این پژوهش با تلفیق سامانههای اطلاعات مکانی و مدلهای تصمیم گیری چند معیاره نسبت به ارزیابی محدودیت های موجود جهت دفن بهداشتی زباله‌های شهری در محدوده استان مازندران بر اساس قوانین مشروح سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، اقدام می‌گردد.مواد و روش ها: مشکل دفع ایمن زباله های شهری در سال های اخیر به بزرگترین مشکل محیط زیستی استان های شمالی کشور بالاخص استان مازندران تبدیل شده است. در این مقاله با کمک تحلیل های سلسله مراتبی (AHP) یک مدل تصمیم گیری بر اساس سامانههای اطلاعات مکانی (GIS) برای مکان یابی محلهای مناسب دفن زباله های بهداشتی در هریک از شهرهای استان مازندران ارائه شده است.. در تحقیق حاضر، از نرم افزار ArcGIS 10.4.1 برای ایجاد پایگاه دادهها، تحلیل های مکانی و روی همگذاری لایههای اطلاعاتی استفاده شده است. همچنین از مدل AHP و نرم افزار Expert Choice برای محاسبه ی وزن معیارها استفاده شده است.نتایج و بحث: در پژوهش حاضر ابتدا با توجه به قوانین سازمان حفاظت محیط زیست ایران، عوامل تاثیرگذار در مکان یابی محلهای دفن پسماندهای شهری استخراج گردید. این معیارها شامل شیب، فاصله از گسل، سیلاب دشت، فاصله از دریا، فاصله از رودخانهها، فاصله از تالابها و دریاچهها، فاصله از چاههای آب شرب، عمق آب زیرزمینی، فاصله از مناطق حفاظت شده محیط زیست، فاصله از مناطق شهری، فاصله از مناطق روستایی، فاصله از مراکز آموزشی و درمانی، فاصله از مراکز تاریخی و باستانی، فاصله از فرودگاههای محلی و بین المللی، فاصله از صنایع و دسترسی به جادهها می باشد. در ادامه، با در نظر گرفتن معیارهای حذفی و طبقه بندی و امتیازدهی آنها، نقشههای معیار در محیط GIS تولید گردید. از آنجایی که اهمیت معیارها نسبت به هم متفاوت می‌باشد با استفاده از روش AHP و نرم افزار Expert choice وزن نسبی معیارها محاسبه گردید. در نهایت با تلفیق وزنی نقشههای معیار، محدودههایی که در استان مازندران برای دفن زباله مناسب تشخیص داده شده‌اند، شناسایی و طبقه بندی گردید. نتایج حاصل نشان میدهد، 16156 کیلومترمربع از مساحت استان مازندران (معادل 68 درصد از کل استان) جز مناطق ممنوعه برای دفن زباله محسوب شده و تنها 32 درصد از مساحت کل استان شرایط اولیه برای دفن بهداشتی زباله‌های شهری را دارا میباشند. مناطق مجاز اولیه، براساس فاصله مطلوب از عوارض مورد نظر، طبقه بندی و اولویت دهی شده‌اند، این مناطق به 3 دسته کاملا مناسب، نسبتا مناسب و کمتر مناسب تفکیک شده‌اند. به این ترتیب 2405 کیلومترمربع از مساحت استان دارای شرایط با مطلوبیت کم، 4914 کیلومترمربع دارای شرایط نسبتا مطلوب و 281 کیلومتر مربع دارای شرایط کاملا مطلوب و مناسب جهت دفن بهداشتی زباله تشخیص داده شد.نتیجه گیری: بررسی مقایسهای نتایج نشان میدهد که نهایتا تنها 2 درصد از مساحت کل استان دارای شرایط بهینه برای دفن بهداشتی زباله می‌باشد و از این نظر استان مازندارن جزء مناطق بسیار خاص کشور با محدودیت های بالا برای امکان دفن زباله های شهری تشخیص داده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد ترکیب استفاده از سامانه اطلاعات مکانی (GIS) و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای اعمال معیارهای حذفی و اولویت بندی ذکر شده در متن قوانین زیست محیطی کشور، می تواند به عنوان روشی مناسب جهت مکان یابی محل های دفن زباله های شهری در نظر گرفته شود.
مقاله پژوهشی
سیده کوثر موسی پور؛ امیر نعیمی
چکیده
سابقه و هدف: پایداری زیست‌محیطی بیان‌کننده‌ی اقدامات مادی و غیرمادی است که اطلاعاتی کلیدی از آثار محیط‌زیست، رعایت مقررات، روابط ذی‌نفعان و دستگاه‌های سازمانی فراهم می‌آورد و نشان‌دهنده‌ی تعاریفی از اثربخشی و بهره‌وری اقدامات صورت گرفته در محیط‌زیست است. عملکرد زیست‌محیطی به معنی میزان تأثیراتی است که فعالیت فیزیکی انسان ...
بیشتر
سابقه و هدف: پایداری زیست‌محیطی بیان‌کننده‌ی اقدامات مادی و غیرمادی است که اطلاعاتی کلیدی از آثار محیط‌زیست، رعایت مقررات، روابط ذی‌نفعان و دستگاه‌های سازمانی فراهم می‌آورد و نشان‌دهنده‌ی تعاریفی از اثربخشی و بهره‌وری اقدامات صورت گرفته در محیط‌زیست است. عملکرد زیست‌محیطی به معنی میزان تأثیراتی است که فعالیت فیزیکی انسان بر روی محیط‌زیست میگذارد. این شاخص بر ابعاد پایداری محیط‌زیست تأکید داشته و عملکرد سیاستها و برنامه‌های کشورها را درزمینه ی کاهش معضلات محیط زیستی و حفاظت از محیط‌زیست و مدیریت منابع طبیعی موردسنجش و ارزیابی قرار میدهد. هدف کلی این تحقیق، تحلیل اثرات عملکرد زیست محیطی روستائیان بر ادراک آنها نسبت به پایداری زیست محیطی در شهرستان باغملک بود .مواد و روش ها: تحقیق حاضر دارای ماهیت کمی است که ازنظر هدف جزو تحقیقات کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری و پردازش دادهها جزو تحقیقات توصیفی ـ همبستگی به شمار میرود. جامعه آماری تحقیق شامل سرپرستان خانوار روستاهای بخش مرکزی شهرستان باغملک بودند (N=3005). حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان 341 نفر محاسبهشد (N=341)و افراد نمونه با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای تناسبی موردمطالعه قرار گرفتند. ابزار گردآوری دادهها در این تحقیق، پرسشنامه بود . روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه با نظـر کارشناسـان و متخصصـان درزمینه ی موضوع موردپژوهش مورد تأییـد قـرار گرفـت . بـرای تعیین پایایی ابزار تحقیق، مطالعـه راهنمـا انجام گرفت که مقـدار آلفـای کرونبـاخ برای مقیاسهای اصلی پرسشنامه در حد مطلوب (0.78 تا 0.91) بدست آمد.نتایج و بحث: نتایج آمار توصیفی نشان داد میانگین ادراک پاسخگویان نسبت به پایداری زیست محیطی (3.66 از 6) بدست آمد. همچنین میانگین عملکرد زیست‌محیطی (3.79 از 6) محاسبه شد. از بین مولفه های عملکرد زیست محیطی، مولفه مصرف با میانگین (4.36 از 6) و مولفه بازیافت با میانگین (3.45 از 6) به ترتیب بالاترین و پایین ترین اولویت را به خود اختصاص دادند. نتایج مدلسازی معادلات ساختاری نشان داد مقادیر پایایی ترکیبی (CR) و میانگین واریانس استخراج شده (AVE) محاسبه شده مؤلفههای عملکرد زیست محیطی در سطح مطلوبی بدست آمد. با توجه به وجود همبستگی معنیدار بین مولفه های عملکرد زیست محیطی این سازه از روایی منطقی برخوردار بود.نتایج بدست آمده از ضرایب اندازه گیری نشانگرهای متغیر ادراک پاسخگویان نسبت به وضعیت پایداری زیست محیطی نشان داد مقدار شاخص میانگین واریانس استخراج شده در حد مناسب و مقدار پایایی ترکیبی در سطح مطلوب بدست آمد. همچنین وجود همبستگی معنیدار بین نشانگرها نشان داد این متغیر از روایی منطقی قابل قبولی دارا می‌باشد. نتایج مدلهای ساختاری نشان داد عملکرد زیست‌محیطی تاثیر مثبت و معنی داری بر ادراک پاسخگویان نسبت به پایداری زیست محیطی داشت. به طوری که این متغیر 13 درصد از تغییرات ادراک را تبیین نمود. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد مولفههای سه گانه عملکرد زیست‌محیطی (مصرف، نهادی و بازیافت) تاثیر مثبت و معنیداری بر ادراک پاسخگویان نسبت به پایداری زیست محیطی داشت. به طوری که این مولفه ها 24 درصد از تغییرات ادراک را تبیین کردند.نتیجه گیری: به عنوان یک نتیجه کلی میتوان بیان داشت در روستاهای مورد مطالعه ، لازمهی انجام رفتار محیط زیستی، داشتن اطلاعات کافی در مورد عملکرد محیط زیستی می باشد. درنتیجه هر چه مهارت روستاییان به سطوح بالاتر عملکرد مثبت زیست‌محیطی سوق پیدا کند رفتارهای سازگارتر با محیط‌زیست از خود بروز خواهند داد که این رفتارها میتوانند به ارتقای پایداری زیست محیطی کمک نمایند.
مقاله پژوهشی
مهناز محمدی؛ کمال سیاه چشم؛ سعید محمد سرورالدّین
چکیده
سابقه و هدف: اکسیداسیون زون های کانی سازی شده سولفیددار طی فرآیند هوازدگی در اثر واکنش های بیولوژیکی و شیمیایی تشدید شده و زهاب اسیدی (AMD) حاصله باعث آزادسازی و تحرک عناصر فلزی سمی و سنگین از سنگ مادر و تمرکز آنها در محیط خاک یا آب می‌شود. روستای دوست‌بگلو در ناحیه کوهستانی واقع در شمالغرب مشگین شهر، زمین های زراعی مشرف بر زون های ...
بیشتر
سابقه و هدف: اکسیداسیون زون های کانی سازی شده سولفیددار طی فرآیند هوازدگی در اثر واکنش های بیولوژیکی و شیمیایی تشدید شده و زهاب اسیدی (AMD) حاصله باعث آزادسازی و تحرک عناصر فلزی سمی و سنگین از سنگ مادر و تمرکز آنها در محیط خاک یا آب می‌شود. روستای دوست‌بگلو در ناحیه کوهستانی واقع در شمالغرب مشگین شهر، زمین های زراعی مشرف بر زون های دگرسانی گسترده ای را شامل است. مطالعات میدانی گویای این واقعیت می باشد که متأسفانه و بطور ویژه بیماریهای پوستی، کبد و همچنین سرطان در ساکنین این منطقه شیوع دارد. اهمیت آگاهی از میزان غنیشدگی فلزات سنگین در منابع خاک و پتانسیل بالای منطقه دوست بگلو برای کشت محصولات زراعی و باغی و ارتباط مستقیم این مسأله با سلامت انسان لزوم انجام این پژوهش جهت ارزیابی میزان آلایندگی فلزات سنگین و شناسایی منابع احتمالی آن را آشکار می سازد.مواد و روش ها: در این پژوهش غلظت کل و زیست دسترسپذیری عناصر سنگین As، Cd، Cu، Cr، Pb، Sb، Ni و Zn در 70 نمونه خاک سطحی توسط آنالیز ICP-MS مورد ارزیابی واقع شد. محاسبه میزان آلودگی نمونه های خاک با استفاده از شاخص های زمینزیستمحیطی مختلفی شامل شاخص اصلاح شدهی درجهی آلودگی، شاخص ریسک اکولوژیکی فلزات سنگین خاک، شاخص بار آلودگی و شاخص ترکیبی نمرو؛ رخداد آلودگی با اهمیت عناصر مذکور را بازگو می کند.نتایج و بحث: نتایج بدست آمده از شاخص mCd، در بیشتر نمونه ها درجه آلودگی بالایی از عناصر Cu، Cr، Cd، Pb، Sb، Ni، Zn و As را نشان می دهد. مقادیر بالای شاخص ریسک اکولوژیکی (تا حدود 9/ 2076)، سطح خطر آلودگی جدی برخی نمونه ها را بازگو می کند. شاخص PLI در 10 نمونه مقادیر 1< PLI را داشت که بیانگر عدم آلودگی نمونه های مذکور می باشد ولی در بقیه نمونه ها، بارگذاری بالای آلودگی فلزات سنگین در خاک این منطقه دیده می شود. طبق شاخص نمرو، عناصر Cu، Pb، Sb و As و Cd در ردهی آلودگی زیاد قرار می گیرند. تحلیل آماری داده ها و محاسبات ضریب همبستگی ، آنالیز خوشه ای و آزمون PCA (چرخش واریمکس) گویای همبستگی مثبت و معنی دار بین عناصری چون Pb با کروم، آرسنیک و آنتیموان؛ Ni با کروم، کادمیوم و روی و همبستگی منفی آن با آرسنیک بوده و چنین ارزیابی می شود که عناصر مذکور منشأ مشابه و عمدتاً زمین زاد دارند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج شاخص های زمین زیست محیطی؛ هر 8 عنصر مورد مطالعه، پتانسیل ریسک اکولوژیکی بالا و رخداد آلودگی قابل توجه در رسوب آبراهه و افق های سطحی خاک زراعی منطقه دوست بگلو را نشان می دهند.
مقاله پژوهشی
محمد رحمانی؛ طاهره آذری
چکیده
سابقه و هدف: محدوده مورد مطالعه دشت ساری - نکاء می باشد که اکثر مردم آن به فعالیت های کشاورزی می پردازند. شرکت پخش فرآورده های نفتی ساری با تعداد 18 مخزن در جنوب این دشت قرار دارد. با توجه به قدمت این تأسیسات احتمال نشت ترکیبات نفتی وجود دارد. در این تحقیق امکان نشت و انتقال هیدروکربن های محلول در آبخوان ساری بررسی شده است.مواد ...
بیشتر
سابقه و هدف: محدوده مورد مطالعه دشت ساری - نکاء می باشد که اکثر مردم آن به فعالیت های کشاورزی می پردازند. شرکت پخش فرآورده های نفتی ساری با تعداد 18 مخزن در جنوب این دشت قرار دارد. با توجه به قدمت این تأسیسات احتمال نشت ترکیبات نفتی وجود دارد. در این تحقیق امکان نشت و انتقال هیدروکربن های محلول در آبخوان ساری بررسی شده است.مواد و روش ها: ابتدا مدل مفهومی دشت بر اساس داده های زمین شناسی، جغرافیایی و هیدرولوژیکی ساخته شده و سپس با استفاده از برنامه MODFLOWمدل عددی جریان آب زیرزمینی آبخوان طراحی گشت. در حالت پایدار از نقشه ایزوپتانسیل مرداد ماه 1383 استفاده شد و بر اساس آن نقشه توزیع هدایت هیدرولیکی تهیه گردید. در حالت ناپایدار مدل برای 12 ماه بعد از مرداد 1383 کالیبره شد. نتایج میدان سرعت حاصل از مدل جریان آب زیرزمینی به عنوان ورودی مدل انتقال آلودگی در نرم افزار MT3DMSاستفاده گردید. سپس مدل برای TPH (Total Petroleum Hydrocarbon)که غلظت آنها در یک بازه زمانی14 ساله اندازه گیری شده بود اجرا گردید. با در نظر گرفتن فرآیندهای همرفت، پراکنش هیدرودینامیکی و جذب در روند پاکسازی طبیعی TPH، مدل انتقال واسنجی و نرخ جذب برآورد گردید. به منظور پیش بینی پتانسیل پاکسازی طبیعی آبخوان در سال های آتی، مدل با نرخ جذب بدست آمده اجرا گردید. در نهایت نمودار تغییرات غلظت TPHتا رسیدن به غلظت استاندارد مجاز نسبت به زمان رسم شد و معادله مربوط به آن تعیین گردید. این معادله می تواند ابزار ساده ای برای پیش بینی تغییرات طبیعی غلظت ترکیبات نفتی با زمان در دست کارشناسان باشد.نتایج و بحث: بر اساس معادله پاکسازی، مدت زمان لازم برای پاکسازی آلودگی حاصل از نشت آلاینده ی نفتی با غلظت اولیه 10 میلی گرم در لیتر در آبخوان ساری تقریباً معادل 62 سال تعیین گشت و در صورتی که در سال های آتی هیچ تزریق آلاینده نفتی در آبخوان صورت نگیرد در سال 1436 هاله آلودگی به طور طبیعی توسط آبخوان پاکسازی خواهد شد. بر اساس پارامترهای واسنجی شده مدل انتقال آلودگی، فاکتور تأخیر در آبخوان ساری معادل 1.57 محاسبه گردید.همچنین با مدل طراحی شده می توان هر سناریو تزریق و تخلیه آلاینده را شبیه سازی نمود. به منظور پیش بینی سرنوشت TPH در سال های آتی با شرایط تزریق پیوسته آلاینده نفتی به آبخوان، غلظت TPH اندازهگیری شده در اسفند ماه 1388 به عنوان غلظت اولیه مدل انتقال آلودگی در نظر گرفته شد. سپس تزریق پیوسته آلاینده نفتی به آبخوان با غلظت ثابت 10 میلی گرم در لیتر در بازه های زمانی 10، 20، 30، 40 و 60 ساله به مدل اعمال شد و در نهایت مدل آلودگی با در نظر گرفتن این شرایط و نرخ جذب به دست آمده در مرحله واسنجی اجرا گردید و انتشار هاله آلودگی در این بازه های زمانی با فرض ماندگار بودن شرایط هیدرولیکی در آبخوان پیش بینی شد. همچنین مدل آلودگی با اعمال سه سناریوی افزایش غلظت تزریق تا20000 میلی گرم در متر مکعب در منبع، کاهش 30 در صدی نرخ پمپاژ چاههای اطراف سایت و افزایش 30 درصدی سطح آب رودخانه تجن نیز اجرا گردید.هر کدام از این شرایط باعث ایجاد تغییر در غلظت آلاینده و گسترش هاله آلودگی گشت.نتیجه گیری: در صورتی که در سالهای آتی به دلیل استهلاک تأسیسات نفتی در سایت انبار نفت ساری، نشت و تزریق پیوسته آلاینده به درون آبخوان صورت بگیرد، توسعه هاله آلودگی نفتی در آبخوان مورد مطالعه با گذشت زمان افزایش می یابد اما می توان با اجرای پروژه هایی نظیر پمپاژ و استحصال آبخوان مانع گسترش آن شد.
مقاله پژوهشی
فتانه حاجیلو؛ محمدباقر علیزاده اقدم؛ سولماز سقلی
چکیده
سابقه و هدف: مفهوم دغدغه محیط زیستی سال هاست که با پشتوانه های نظری مختلف در علوم اجتماعی و روانشناسی بررسی می شود اما به تازگی از سایر مفاهیم انتزاعی مرتبط با محیط زیست جدا شده است. در سال های اخیر با تفکیک آن از مفاهیمی نظیر نگرش، آگاهی و هوشیاری به شکلی مستقل به عنوان متغیری متشکل از مفاهیم عینی و ذهنی در قالب ابعاد افقی و عمودی که ...
بیشتر
سابقه و هدف: مفهوم دغدغه محیط زیستی سال هاست که با پشتوانه های نظری مختلف در علوم اجتماعی و روانشناسی بررسی می شود اما به تازگی از سایر مفاهیم انتزاعی مرتبط با محیط زیست جدا شده است. در سال های اخیر با تفکیک آن از مفاهیمی نظیر نگرش، آگاهی و هوشیاری به شکلی مستقل به عنوان متغیری متشکل از مفاهیم عینی و ذهنی در قالب ابعاد افقی و عمودی که هریک دارای مولفه های سازنده متفاوتی هستند بررسی می شود. مواد و روش ها: پژوهش حاضر براساس نظریه شافرین مولفه های سازنده بعد افقی دغدغه محیط زیستی شامل: محرک احساسی، مولفه شناختی، اراده رفتاری و رفتار عملی را در ارتباط با متغیرهای مستقل بررسی می کند. جامعه آماری تحقیق دانشجویان دانشگاه تبریز و نمونه آماری آن با استفاده از فرمول کوکران 387 نفر تعیین شده و با استفاده از نمونه گیری سهمیه ای تمام دانشکده های دانشگاه بررسی شده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است که سوالات آن با استفاده از سوالات استاندارد سنجش نگرش زیست محیطی، سرمایه اجتماعی و رضایت از زندگی پژوهش های قبلی تنظیم شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های متناسب با سطح سنجش متغیرها از طریق نرم افزار SPSS انجام شده است. نتایج و بحث: نتایج تحقیق نشان می دهد میانگین دغدغه محیط زیستی به عنوان متغیر وابسته تحقیق 37.17 است که بیش از میانگین قابل اکتساب برای متغیر تعریف شده است. یافته ها همچنین نشان می دهد متغیر سواد محیط زیستی با ضریب استاندارد 0.281 رابطه معنی داری با دغدغه محیط زیستی دانشجویان دارد اما دو متغیر رضایت اجتماعی و سرمایه اجتماعی تاثیر معناداری بر میزان دغدغه زیست محیطی دانشجویان دانشگاه تبریز نداشته است. نتیجه گیری: نوع و میزان دغدغه های محیط زیستی افراد منوط به میزان آگاهی آنها از فرایندهای طیعی محیط زندگی آنها است لذا مهمترین عامل موثر در حفاظت از محیط زیست افزایش دانش و سواد بوم شناختی افراد است.
مقاله پژوهشی
بیتا مهدوی امیری؛ جعفر کامبوزیا
چکیده
سابقه و هدف: نگرانی از تأثیرات احتمالی تغییر اقلیم بر روی محصولات کشاورزی باعث شده است که پژوهش های مهمی در یک دهه گذشته در این زمینه انجام شود. غلات بیشترین اهمیت را در تامین غذای جمعیت جهان دارد و از بین غلات مختلف گندم مهمترین نقش را بر عهده دارد. در کشور ما نیز گندم مهمترین محصول زراعی کشور است و نقش بارزی در تغذیه مردم دارد. ...
بیشتر
سابقه و هدف: نگرانی از تأثیرات احتمالی تغییر اقلیم بر روی محصولات کشاورزی باعث شده است که پژوهش های مهمی در یک دهه گذشته در این زمینه انجام شود. غلات بیشترین اهمیت را در تامین غذای جمعیت جهان دارد و از بین غلات مختلف گندم مهمترین نقش را بر عهده دارد. در کشور ما نیز گندم مهمترین محصول زراعی کشور است و نقش بارزی در تغذیه مردم دارد. با توجه به اهمیت این گیاه در تامین امنیت غذایی این مطالعه با هدف بررسی افزایش غلظت دی اکسید کربن بر روی عملکرد گیاه گندم انجام گرفت. به این منظور از روش فراتحلیل برای مقایسه کمی اثر CO2 بر عملکرد گیاه گندم استفاده شد.مواد و روش ها: هدف از فراتحلیل به دست آوردن اطلاعات بیشتر از اطلاعات موجود است. به منظور دستیابی به داده های لازم برای انجام تحقیق حاضر، از روش بررسی منابع چاپ شده استفاده شد. تعداد 75 مقاله در مورد تاثیر افزایش غلظت دی اکسید کربن بر روی عملکرد گندم استخراج شد سپس مقالات تکراری و مقالاتی که فاقد داده های مورد نظر بودند، حذف شدند و از میان مقاله های باقیمانده اطلاعات مربوط به CO2، اندازه نمونه، میانگین و انحراف معیار استخراج شد. در گام بعدی این مقادیر در نرم افزار Excel ثبت شد و در نهایت با استفاده از نرم افزار Stata 16 نمودار های درختی و قیفی لازم رسم شدند و هچنین برای بررسی سوگیری انتشار در میان مطالعات با استفاده از روش اصلاح و پر کردن و رسم نمودارهای آن، این امر بررسی شد.نتایج و بحث: نتایج مربوط به نمودار درختی نشان داد بعد از حذف داده های پرت، دو گروه T2 (25-15) و T3 (35_25) دارای اثر اندازه نهایی بیشتری ( حدود 1.6) هستند که بیانگر آن است که با افزایش درجه حرارت تا 35 درجه سانتیگراد عملکرد گیاه گندم افزایش یافته است. همچنین گروه T0 که در مقالات این گروه به درجه حرارت اشاره ای نشده است، دارای کمترین اثر اندازه (0.38) می باشد. پس می توان اینگونه استنباط کرد که عملکرد گیاه گندم با افزایش درجه حرارت بین 15 تا 35 درجه سانتی گراد و با افزایش غلظت CO2 در این دامنه دمایی، افزایش خواهد یافت. بررسی نمودار قیفی نشان داد که بیشتر مطالعات در قسمت بالای نمودار تجمع پیدا کرده اند. این مطالعات دارای خطای استاندارد کوچکتر، اندازه نمونه بیشتر و دقت بالاتر هستند. همچنین سوگیری جانبدارانه در جهت مثبت مشاهده شد. بعد از رسم نمودار قیفی، از روش اصلاج و پر کردن با هدف تخمین مطالعات گمشده بالقوه که به دلیل انتشارجانبدارانه در نمودار قیفی و تنظیم برآورد اثر کلی آنها، می باشد، استفاده شد. بعد از انجام روش اصلاح و پر کردن ، 6 نقطه که با رنگ نارنجی مشخص شده است، اضافه شده است. این نقاط، مطالعات گمشده ای هستند که برای ایجاد تقارن در نمودار، نیاز به جایگذاری دارند. این نشان دهنده آن است که مطالعات قبلی، در جهت مثبت سوگیری داشته است.نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که مطالعاتی که در سال های اخیر انجام شده، دارای نتایج قابل استنادتر (به دلیل اندازه نمونه های بزرگتر و دقت بیشتر در نتایج این مطالعات) می باشد. همچنین با توجه به این که افزایش غلظت CO2 می تواند باعث افزایش دما نیز شود، پیشنهاد می شود در مطالعات بعدی، مطالعاتی که به تاثیر متقابل افزایش غلظت CO2 و افزایش دما به صورت همزمان بر روی گیاهان زراعی مهم پرداخته اند، با استفاده از روش فراتحلیل مورد بررسی قرار گیرند.
مقاله پژوهشی
کیوان آقائی؛ مونا بوریایی؛ عباسعلی زمانی
چکیده
سابقه و هدف: یونجه مهمترین گیاه علوفه ای در کشور و نیز استان زنجان است که در برخی از مناطق زنجان کشت می شود که آلوده به فلزات سنگین از جمله فلز سمی کادمیوم می باشد. استفاده از برگ های آلوده ی این گیاهان می تواند سلامت دام ها و در نهایت انسان را تهدید کند. فلزات سنگین نیز جزء مهمترین و خطرناکترین آلاینده های زیست محیطی از جهت ماندگاری بالا، ...
بیشتر
سابقه و هدف: یونجه مهمترین گیاه علوفه ای در کشور و نیز استان زنجان است که در برخی از مناطق زنجان کشت می شود که آلوده به فلزات سنگین از جمله فلز سمی کادمیوم می باشد. استفاده از برگ های آلوده ی این گیاهان می تواند سلامت دام ها و در نهایت انسان را تهدید کند. فلزات سنگین نیز جزء مهمترین و خطرناکترین آلاینده های زیست محیطی از جهت ماندگاری بالا، عدم تجزیه پذیری توسط میکروارگانیسم های خاک و دارای پتانسیل بالای جذب توسط گیاهان و ورود به زنجیره غذایی می باشند. کادمیوم یکی از انواع بسیار سمی فلزات سنگین برای گیاهان است. بنابراین به منظور بررسی پتانسیل آلایندگی گیاهان یونجه کاشته شده در مناطق آلوده به فلزات سنگین از جمله کادمیوم در استان زنجان، تحقیقی با هدف بررسی میزان انباشت سازی این فلز در گیاه و اثر آن بر برخی صفات تغذیه ای، رشدی و بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی آن انجام گرفت.مواد و روش ها: بذرهای یونجه (Medicago sativa L. ) رقم همدانی در شرایط کشت هیدروپونیک درون گلدان هایی حاوی پرلیت و محیط کشت نصف غلظت هوگلند کشت گردیدند و پس از رسیدن به رشد کافی به مدت سه هفته تحت تیمار کادمیوم نیترات با غلظت های 0، 25، 50 و100 میکرو مولار قرار گرفتند. سپس خصوصیات رشدی از قبیل طول ریشه و ساقه، وزن خشک ریشه و ساقه و نیز ویژگیهای تغذیه ای از قبیل: میزان تجمع کادمیوم در اندام های مختلف، میزان پروتئین، میزان قند های محلول، میزان کلروفیل ها و نیز صفات بیوشیمیایی مانند فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و میزان پرولین و میزان کاروتنوئید ها در گیاهان شاهد و تیمار مورد ارزیابی قرار گرفت. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی و در 4 تکرار انجام شد.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که طول ریشه، طول ساقه، وزن خشک ریشه و وزن خشک ساقه بعنوان شاخص های رشد، میزان کلروفیل a، میزان کلروفیل b و میزان پروتئین های محلول بعنوان شاخص های تغذیه ای و نیز فعالیت آنزیم کاتالاز از شاخص های بیوشیمیایی در ریشه و اندام هوایی در گیاهان تحت تنش کاهش یافت. این کاهش از تیمار 25 میکرو مولار تا 100 میکرومولار برای اکثر صفات بررسی شده روند صعودی داشت و بیشترین میزان کاهش در تمام موارد مربوط به تیمار 100 میکرومولار کادمیوم بود. در حالیکه میزان کاروتنوئیدها، پرولین، قندهای محلول و فعالیت آنزیم پراکسیداز در گیاهان تیمار شده با کادمیوم افزایش نشان داد. با افزایش غلظت کادمیوم میزان تجمع این فلز در اندام هوایی و بخصوص در ریشه به شدت افزایش یافت. میزان تجمع کادمیوم در ریشه بسیار بالاتر از اندام هوایی بود.نتیجه گیری: بطور کلی می توان گفت که آلودگی ناشی از کادمیوم موجب کاهش شاخص های رشد و تغذیه ای بخصوص از نظر مقدار پروتئین و رنگیزه های کلروفیلی در گیاهان یونجه مورد آزمایش شد. هرچند در گیاه یونجه با افزایش فاکتور هایی مانند افزایش فعالیت آنزیم پر اکسیداز و میزان پرولین و کاروتنوئید ها تا حدی از اثرات سمی فلز کادمیوم کاسته شده است و با تجمع مقدار زیاد این فلز در ریشه تا حدی از ورود مقادیر بالای فلز در اندام های هوایی جلوگیری شده است اما مقادیر وارد شده به بخش هوایی قابل توجه بوده و از نظر زیست محیطی خطرناک محسوب می شود. همچنین کاهش میزان پروتئن کل به همراه افزایش میزان قندهای محلول و پرولین بیانگر افت ارزش تغذیه ای در گیاهان آلوده به کادمیوم می باشد. بنابر این مصرف گیاهان یونجه کاشته شده در مناطق آلوده به فلز سنگین کادمیوم توسط دام ها توصیه نمی شود.
مقاله پژوهشی
مهسا عبدلی؛ محمد پناهنده
چکیده
سابقه و هدف: در طی چند دهه گذشته، فعالیت های انسانی تأثیرات چشمگیری بر تالاب های ساحلی در سراسر جهان داشته است. تالاب انزلی یکی از 18 تالاب ایران و دارای اهمیت بین المللی در کنوانسیون رامسر است. این اکوسیستم بی نظیر جهان با تنوع اکولوژیکی بالا به دلیل عواملی همچون آلاینده ها، رسوب گذاری، توسعه غیرمجاز زیرساخت های شهری، برداشت ...
بیشتر
سابقه و هدف: در طی چند دهه گذشته، فعالیت های انسانی تأثیرات چشمگیری بر تالاب های ساحلی در سراسر جهان داشته است. تالاب انزلی یکی از 18 تالاب ایران و دارای اهمیت بین المللی در کنوانسیون رامسر است. این اکوسیستم بی نظیر جهان با تنوع اکولوژیکی بالا به دلیل عواملی همچون آلاینده ها، رسوب گذاری، توسعه غیرمجاز زیرساخت های شهری، برداشت بیش از حد از منابع تالاب، گونه های مهاجم و تغییرات کاربری در معرض تهدید است. در این تحقیق، با استفاده از مدل "نیرومحرکه-فشارها-وضعیت-اثرات-پاسخ ها (DPSIR)" و داده های جمع آوری شده از تالاب ساحلی انزلی، تغییرات ساختاری و عملکردی آن در فاصله زمانی 1994تا 2018 را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ایم.مواد و روش ها: از تصویرهای ماهواره لندست 5 و 8 سنجنده های TM و OLI مربوط به سال های 1994، 2008 و 2018 استفاده گردید. نقشه های پوشش زمین برای سال های یاد شده در 5 طبقه پیکره آبی، زمین تالابی، گیاهان تالابی، مرتع و کشاورزی به کمک طبقه بندی نظارت شده با الگوریتم حداکثر احتمال در نرم افزار ENVI5.3 تهیه شد. آشکارسازی تغییرات به منظور بررسی وضعیت در حال حاضر تالاب انجام شد و سپس از چارچوب مفهومی نیرومحرکه-فشار-وضعیت-اثر-پاسخ (DPSIR) جهت تعیین روابط میان فعالیت های انسانی و محیط زیست و توصیف مشکلات محیط زیستی استفاده گردید.نتایج و بحث: طبق نتایج در بازه زمانی اول(1994-2008) پیکره آبی بیشترین تغییرات مساحت را با کاهش 7.63 درصد داشته است که در این تغییرات طبقه گیاهان تالابی بیشترین سهم را داشته بطوریکه 98/1045 هکتار از پیکره آبی به گیاهان تالابی تبدیل شده است. پس از آن زمین تالابی با افزایش 3.84 درصد در رتبه دوم قرار دارد. در بازه زمانی دوم (2008-2018) پیکره آبی همانند دوره قبل با کاهش 14.19 درصد بیشترین تغییر را در این دوره داشته است. در کل دوره مطالعاتی از سال 1994 تا 2018 پیکره آبی از 4749 هکتار در سال 1994 به 1042 هکتار در سال 2018 رسیده که بیشترین تبدیل به طبقه گیاهان تالابی بوده است. مساحت کاربری های زمین تالابی، گیاهان تالابی، مرتع و کشاورزی به ترتیب 10.92%، 0.78%، 4.84% و 5.66% افزایش یافته اند. نتایج ارزیابی صحت نقشه ها نشان میدهد صحت کلی برای سال 2018، 96.31%، سال ۲۰۰8، 94.14% و برای سال ۱۹۹4، 90.29 % و ضریب کاپا به ترتیب 0.94، 0.92 و 0.87 است. همچنین نیرومحرکه های مورد نظر در این تحقیق افزایش جمعیت، صنایع و گردشگری می باشند.نتیجه گیری: روند تغییرات در تالاب انزلی در ابتدا بصورت توالی طبیعی است و سپس منشا انسانی پیدا می کند. بطوریکه از مساحت مخزن آبی کاسته و به پوشش های گیاهان تالابی و زمین تالابی و در نهایت به زمین های کشاورزی افزوده می شود و کودهای شیمیایی و آفتکش های مورد استفاده در کشاورزی همراه با فاضلاب خانگی، صنعتی از طریق رودخانه ها به تالاب انزلی وارد می شود که باعث خوراک وری تالاب شده و بدین طریق روند نابودی تالاب را تسریع می نمایند، برای حفاظت از این تالاب بین المللی نیاز به مشارکت مردمی، آموزش و فرهنگسازی در سطح حوزه می باشد.
مقاله پژوهشی
محمد تقی رضویان؛ علی رحیمی
چکیده
سابقه و هدف: پدیده پراکنده رویی شهری امروزه به یکی از مهمترین دغدغه های برنامه ریزان و سیاستگذاران تبدیل شده است؛ بطوریکه عدم توجه به آن، پیامدهای جبران ناپذیری همچون تهدید منابع طبیعی، محدودیت ها و زیان های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی را بدنبال داشته است. برای درک بهتر چنین الگویی، لازم به ارزیابی و ...
بیشتر
سابقه و هدف: پدیده پراکنده رویی شهری امروزه به یکی از مهمترین دغدغه های برنامه ریزان و سیاستگذاران تبدیل شده است؛ بطوریکه عدم توجه به آن، پیامدهای جبران ناپذیری همچون تهدید منابع طبیعی، محدودیت ها و زیان های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی را بدنبال داشته است. برای درک بهتر چنین الگویی، لازم به ارزیابی و شناخت عوامل اجتماعی- اقتصادی موثر بر آن می باشد. مواد و روش ها : روش تحقیق در این پژوهش، بهصورت ترکیبی از پژوهش توصیفی و تبیینی بوده و نوع تحقیق، کاربردی و رویکرد آن، به دو صورت کمی و کیفی لحاظ می شود. همچنین جمع آوری داده ها با استفاده از دو روش کتابخانه ای و میدانی، صورت پذیرفته و از تکنیک سنجش از دور و از تصاویر ماهوارهای لندست منطقه، برای گرفتن تصاویر ماهوارهای محدوده مورد مطالعه در دوره زمانی مذکور، استفاده شده است. همچنین از روش طبقهبندی نظارت شده، طبقهبندی کاربری اراضی و مدل کراس تب، میزان تغییرات انواع کاربریها به کاربری اراضی ساختهشده، و از مدل هلدرن، پراکنده رویی شهر زنجان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. برای پیشبینی روند تغییرات و بررسی تغییرات احتمالی، کاربری اراضی برای افق زمانی سال 1405، از روش زنجیرههای مارکوف استفاده شده است.نتایج و بحث: در منطقه مورد پژوهش (زنجان) نتایج بدست آمده از تحقیق بیانگر این مطلب می باشند که در سه دهه گذشته با توسعه ناموزون شهر زنجان مساحت شهر بیش از 3 برابر شده است. بررسی تئوریکی پراکنده رویی شهر زنجان بر اساس مدل هلدرن، مبین نقش قابل توجه پراکنده‌رویی شهری در گسترش فیزیکی شهر زنجان می باشد که همواره اثر آن بیش از عامل رشد جمعیت بوده است. مساحت شهر زنجان در طی سال های مورد مطالعه افزایش چند برابری را داشته که در مقابل این گسترش، اراضی باغی و کشاورزی کاهش قابل توجهی داشت اند. در این میان آنچه که این مسئله را مهم می نماید تغییر اراضی باغی و کشاورزی به اراضی ساخته شده می باشد. در این میان عوامل پیدا و پنهان بسیاری در این امر دخیل بوده اند که مهم ترین آنها عامل رشد جمعیت و پراکتده رویی شهری بوده است.نتیجه گیری: با توجه به پیش بینی صورت گرفته برای سال 1405 احتمال تغییر کاربری اراضی به شهر در طی 10 سال قابل توجه است که در این میان میزان اراضی ساخته شده شهر زنجان به 6311.88هکتار خواهد رسید و اراضی کشاورزی و باغی در مجموع 23.56 درصد احتمال تبدیل به شهر را دارند که اقدامات لازم در این زمینه را می طلبد تا از گسترش بی رویه شهر به این اراضی جلوگیری شود. در کشورهای توسعه یافته با توجه به اهمیت بالای توسعه پایدار، حفظ محیط زیست و استفاده کارا از منابع مختلف، مباحثی چون رشد هوشمند و توسعه درونزای شهری بسیار مدنظر بوده و هست. از این گذشته جلوگیری از اقزایش بی رویه محدوده شهر ، در دستور کار قرار دادن بلند مرتبه سازی و استفاده از الگوی شهر فشرده و همچنین هدایت جهت گسترش شهر به سمت زمین های بایر و رها شده با هدف جلوگیری از ساخت و ساز در زمین های کشاورزی را می توان در نظر داشت.
مقاله پژوهشی
شادمان درویشی؛ کریم سلیمانی
چکیده
سابقه و هدف: امروزه با رشد جمعیت اکثر فضاهای طبیعی دستخوش تغییرات کاربری اراضی شده‌اند. در این میان اراضی پوشش گیاهی به دلیل تأثیر دیگر اراضی بر روند تخریب آن و پیامدهای نامطلوب آن بر زندگی انسان و جانوران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. توسعه مناطق شهری به‌منظور برآوردن نیازهای ساخت‌وساز جمعیت رشد یافته و همچنین رشد اراضی ...
بیشتر
سابقه و هدف: امروزه با رشد جمعیت اکثر فضاهای طبیعی دستخوش تغییرات کاربری اراضی شده‌اند. در این میان اراضی پوشش گیاهی به دلیل تأثیر دیگر اراضی بر روند تخریب آن و پیامدهای نامطلوب آن بر زندگی انسان و جانوران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. توسعه مناطق شهری به‌منظور برآوردن نیازهای ساخت‌وساز جمعیت رشد یافته و همچنین رشد اراضی کشاورزی برای تأمین امنیت غذایی انسان و پاسخگویی به نیازهای مصرفکنندگان از مهمترین دلایل تخریب اراضی پوششگیاهی در یک منطقه است. امروزه رشد سریع فناوری سنجشازدور، GIS و همچنین علوم کامپیوتری موجب ظهور مدلهای زیادی جهت ارائه الگوهای گذشته، حال و آینده تغییرات کاربری اراضی به‌خصوص اراضی پوششگیاهی شده است. شهرستان کرمانشاه بهعنوان یکی از مناطق روبه رشد در سالیان اخیر دچار رشد جمعیت زیادی شده است و با توجه به نقش جمعیت در تغییرات کاربری اراضی و پوششگیاهی لذا این مسئله ضرورت آگاهی از وضعیت پوششگیاهی این ناحیه را جهت مدیریت صحیح منابع طبیعی میطلبد. پیرو این مسئله هدف مطالعه حاضر پایش و پیشبینی تغییرات پوششگیاهی شهرستان کرمانشاه با استفاده از شاخص NDVI و مدل CA-Markov است.مواد و روش ها: در این مطالعه تراکم پوششگیاهی شهرستان کرمانشاه با استفاده از شاخص NDVI در چهار کلاس بدون پوششگیاهی، ضعیف، متوسط و متراکم از تصاویر Landsat در سالهای 1987، 2002 و 2017 استخراج گردید و سپس نتایج با استفاده از نقاط کنترل زمینی اعتبارسنجی گردیدند. همچنین به‌منظور پیش بینی تراکم پوشش گیاهی برای سال 2032 ابتدا نقشه پوشش گیاهی سال 2017 با اعمال مدل CA-Markov شبیهسازی گردید و سپس نتایج با استفاده از نقشه واقعی پوشش گیاهی همان سال با کمک ماژول validate در نرمافزار IDRISI Terrset اعتبارسنجی گردید و در ادامه پیرو نتایج اعتبارسنجی و با اعمال مدل مذکور نقشه تراکم پوشش گیاهی در سال 2032 پیش بینی گردید نتایج و بحث: نتایج بررسی نقشههای پوششگیاهی با دقت بیش از 87 درصد نشان میدهد که مساحت طبقات بدون پوششگیاهی،0 ضعیف و متراکم در دورهی 1987 تا 2017 روند کاهشی و پوششگیاهی متوسط دارای روند افزایشی بوده است. تغییرات مکانی پوششگیاهی طی دورهی 30 سال نشان میدهد که نواحی بدون پوششگیاهی، پوششگیاهی ضعیف و متوسط در طبقات ارتفاعی 1042 تا 1587، 1587 تا 2133 و 2133 تا 2678متری روند افزایشی و پوششگیاهی متراکم نیز در طبقات 1042 تا 1587 روند افزایشی اما در طبقات 1587 تا 2133 و 2678 تا 3224 متری روند کاهشی داشته است. همچنین تراکم پوششگیاهی در طبقات شیب نشان میدهد که شیب 0 تا 25 درصد بیشترین و شیبهای 50 تا 75 درصد و بیشتر از 75 درصد کمترین تراکم پوششگیاهی را داشته است و تغییرات پوششگیاهی در شیب 0 تا 25 درصد بیشترین و در شیبهای 50 تا 75 و بیشتر از 75 درصد کمترین مقدار بوده است. همچنین نتایج مدل CA-Markov با دقت بیش از 80 درصد در سال 2032 نشان میدهد که پوششگیاهی ضعیف بیشترین مساحت پوششگیاهی را در شهرستان کرمانشاه خواهند داشت. روند افزایشی و کاهشی طبقات پوششگیاهی نسبت به سال 2017 نشان میدهد که پوششگیاهی ضعیف کاهش و طبقات بدون پوششگیاهی، پوششگیاهی متوسط و متراکم روند افزایشی خواهند یافت. همچنین بررسی طبقات پوششگیاهی در طبقات ارتفاعی و شیب نشان می دهد که در ارتفاعات 1042 تا 1587، 1587 تا 2133 و 2133 تا 2678 متری و طبقات شیب 0 تا 25 درصد پوششگیاهی متوسط و متراکم پوشش غالب است اما در ارتفاعات 2678 تا 3224 متری و شیب 50 تا 75 و بیشتر از 75 درصد مساحت پوششگیاهی ضعیف و نواحی بدون پوشش بیشتر از طبقات دیگر خواهد بود نتیجهگیری: بهطورکلی یافتههای این مطالعه نشان داد طبقهبندی شاخص NDVI با استفاده مقادیر میانگین، انحراف معیار شاخص مذکور و دادههای جانبی مانند دادههای کنترل زمین برای تهیه نقشه پوششگیاهی و همچنین مدل CA-Markov برای پیشبینی این تغییرات روش‌های دقیق به شمار میروند.
مقاله پژوهشی
امیر مرادی؛ مهدی کلاهی
چکیده
سابقه و هدف: پدیده روستاگزینی یا روستاگریزی اتفاقی است که امروزه زندگی اجتماعی- زیستی شهر و روستا را تحت تاثیر قرار داده است. هدف اصلی طرحهای توسعه روستایی، افزایش قابلیت روستازیستی است. ولی اگر طرحی اجرا نشود یا نتایج مفیدی نداشته باشد، احتمال مهاجرت روستائیان به شهر افزایش مییابد. از این رو، روستاگریزی باعث مشکلاتی در ...
بیشتر
سابقه و هدف: پدیده روستاگزینی یا روستاگریزی اتفاقی است که امروزه زندگی اجتماعی- زیستی شهر و روستا را تحت تاثیر قرار داده است. هدف اصلی طرحهای توسعه روستایی، افزایش قابلیت روستازیستی است. ولی اگر طرحی اجرا نشود یا نتایج مفیدی نداشته باشد، احتمال مهاجرت روستائیان به شهر افزایش مییابد. از این رو، روستاگریزی باعث مشکلاتی در شهرزیستی بویژه از طریق حاشیه نشینی و تقابل فرهنگی می شود. حال سوال اینجاست که برای روستازیستی پایدار، چه عواملی دخیل هستند؟ با بررسی مطالعات صورت گرفته، روستازیستی بیشتر متاثر از مولفههای اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، رفاهی، و محیطی است. در این راستا، این پژوهش به میزان تاثیرگذاری این عوامل بر روستا و شرایط زندگی در آن می پردازد و هدف آن، شناخت عوامل موثر بر پایداری پدیده روستازیستی است.مواد و روش ها: به منظور بررسی پدیده روستازیستی پایدار، روستاهای حوضه آبخیز شهرستان تربتجام به عنوان پایلوت آماری انتخاب شدند. این پژوهش براساس نوع داده های جمع آوری و تحلیل شده، تحقیقی کمی، و از لحاظ نوع برخورد با مسئله، مطالعه ای میدانی است. با توجه به جامعه مورد مطالعه (2683 نفر جمعیت و 560 خانوار) و به کمک فرمول کوکران، تعداد 228 خانوار به عنوان حجم نمونه تعیین شدند. در مرحله بعد، به روش سیستماتیک تصادفی، نمونه ها مشخص و مورد آماربرداری و پرسشگری قرار گرفتند.نتایج و بحث: یافته ها نشان می دهند که شرایط روستازیستی به صورت پایا و پایدار صورت نمی گیرد زیرا چالش های اجتماعی-زیستی فراوانی وجود دارند. طبق نتایج، مولفههای اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، رفاهی، و محیطی، با نسبت های مختلف، رویکرد روستاگزینی یا روستاگریزی را تحمیل می کنند. در این پژوهش ضریب تاثیرگذاری مولفهها در روستازیستی به ترتیب از زیاد به کم، اعتماد اجتماعی، فرهنگی، رفاهی، محیطی، انسجام اجتماعی، اقتصادی و مشارکت اجتماعی به دست آمده است. به عنوان نمونه، یکی از عوامل موثر بر کیفیت زندگی مردم در روستا نوع ارتباط آنها با دیگر افراد روستا و وابستگی های اجتماعیشان است. براساس نتایج این پژوهش، اعتماد اجتماعی، که بر همکاری و همیاری بین مردم تاکید دارد، به عنوان مهمترین مولفه موثر بر روستازیستی پایدار شناخته شد. بنابراین میتوان با افزایش اعتماد میان مردم، مشارکت و نظر مثبت آنها را جلب نمود. بعلاوه، به علت همکاری آنها، میزان موفقیت طرحها افزایش یافته و هزینههای توسعه روستایی کاهش مییابد. از سوی دیگر، مشارکت در امور اجتماعی نوعی تعهد و قبول مسئولیت فردی و اجتماعی است که باعث افزایش اعتماد اجتماعی می‌گردد و همه افراد ناگزیر به پذیرش آن هستند بهگونهای که در آن افراد به خاطر منافع گروهی از منافع شخصی دست میکشند. در واقع در آن، افراد به سطحی از درک رسیدهاند که منافع کل را به خرد ترجیح میدهند. ولی این منطقه از پایینترین میزان مشارکت برخوردار است. در نتیجه، پدیده روستازیستی نمیتواند پایدار باشد.نتیجه گیری: اعتماد اجتماعی و همچنین وجود مشارکت در بین افراد ساکن روستا، از شرایط مهم توسعه روستایی هستند. میتوان از طریق آموزش و آگاهی به مردم در مورد واقعیت و مبنای اعتماد اجتماعی و نیز شیوههای مشارکت و پیامدهای آن، فراهمسازی فضای باز برای انتقاد و تصمیمگیری و تفویض اختیار، و همچنین تشویق فعالیتهای گروهی، دلبستگی و تعلق خاطر اجتماعی-زیستی را در میان مردم افزایش داد. به هر حال، در یک دید کلی می توان تاکید نمود که شناسایی عوامل موثر بر روستازیستی پایدار، گامی جهت برنامهریزی برای پایداری توسعه روستایی است.
مقاله پژوهشی
حسن پسندیده تشکری؛ پروین فرشچی؛ داریوش کریمی؛ سیدمسعود منوری
چکیده
سابقه و هدف: در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته سیاست‌هایی برای امتداد مسئولیت تولیدکننده (EPR) اتخاذ و اجرا می‌شود که از برنامه‌های موفق مدیریت پسماندها است. امتداد مسئولیت تولیدکننده اساساً به‌منظور کاهش بار مالی دولت‌های محلی در زمینه جمع‌آوری و مدیریت پسماند، به‌خصوص پسماندهایی که فرآیند تصفیه و بازیافت پیچیده و پرهزینه‌ای ...
بیشتر
سابقه و هدف: در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته سیاست‌هایی برای امتداد مسئولیت تولیدکننده (EPR) اتخاذ و اجرا می‌شود که از برنامه‌های موفق مدیریت پسماندها است. امتداد مسئولیت تولیدکننده اساساً به‌منظور کاهش بار مالی دولت‌های محلی در زمینه جمع‌آوری و مدیریت پسماند، به‌خصوص پسماندهایی که فرآیند تصفیه و بازیافت پیچیده و پرهزینه‌ای دارند محسوب شده و بهعنوان یک ابزار کارآمد مدیریت منابع است که بهموجب آن تولیدکنندگان مسئولیت محصولات خود را تا پایان چرخه عمر آن بر عهده میگیرند. در ایران مطابق ماده 4 قانون مدیریت پسماندها و به موجب ماده 12 آئین نامه اجرائی قانون مدیریت پسماندها، نهاد صندوق ملی محیط زیست برای دریافت عوارض از تولید کنندگان و وارد کنندگان کالاهایی که پسماند تولید میکنند و در مقابل ارائه تسهیلات به بازیافت کنندگان در نظرگرفته شده است.مواد و روش ها : در این پژوهش ضمن بررسی تجارب بعضی از کشورهای پیشرو و موفق در زمینه امتداد مسئولیت تولید کننده، از نظرات افراد صاحبنظر و متخصص و کارشناسان خبره داخلی بهره گیری نموده و به تحلیل وضعیت موجود مدیریت پسماندها در ایران و بررسی دلایل عدم توجه به امتداد مسئولیت تولید کننده در کشور و راهکارهای مناسب به منظور اجرا شدن امتداد مسئولیت تولید کننده میپردازد. ابتدا دادهها و اطلاعات دریافتی از فرم نظرسنجی تکمیل شده توسط برخی از متخصصین، مدیران و کارشناسان خبره، اعتبارسنجی شده و در ادامه استراتژیها و راهبردهای برتر مطابق مدل SWOT توسط مدل QSPM برای اجرائی شدن امتداد مسئولیت تولید کننده ارائه گردید.نتایج و بحث: مهمترین مشکلات اجرائی نشدن امتداد مسئولیت تولید کننده در ایران ناشی از مواردی نظیر فقدان ساز و کار قانونی مؤثر و کارآمد برای الزام به همکاری و هماهنگی بین دستگاهها برای دریافت عوارض از تولیدکنندگان و واردکنندگان کالاهایی که پس از مصرف برای محیط زیست مخرب هستند، عدم ایجاد و تأسیس بهموقع صندوق ملی محیط زیست، فراگیر بودن فهرست کالاهای مشمول امتداد مسئولیت تولید کننده، تعدد گروههای کالایی مشمول قانون و تخصیص یکسان عوارض برای اقلام مختلف بوده است. حال اینکه با اجرایی شدن سیاستهای امتداد مسئولیت تولید کننده در ایران و ارائه تسهیلات توسط صندوق ملی محیط زیست برای راه اندازی مراکز مدیریت پسماندهای صنعتی و ویژه در چرخه بازیافت و تبدیل مواد و با حمایت از سرمایه گذاری بخش خصوصی در حوزه صنایع و فناوریهای بازیافت و مدیریت پسماندها، علاوه بر حفظ محیط زیست و مدیریت اصولی پسماندها ، باعث رونق کسب و کار و ایجاد اشتغال و درآمد پایدار و به حرکت درآمدن چرخه اقتصادی حاصل از بازیافت و تبدیل مواد زائد و پسماندها به انرژی و محصولات شده و نیز نقش برجستهای از سهم خودکفایی و عدم وابستگی به خارج برای تأمین مواد اولیه و جلوگیری از خروج ارز خواهد داشت. بنابراین لازم است ضمن تمهیدات لازم برای رفع موانع و مشکلات گسترش مسئولیت تولید کنندگان، نسبت به راه اندازی سامانه جامع و یکپارچه اطلاعات تولید کنندگان کالاهای مشمول مدیریت پسماندها هم اقدام و فهرست گروههای کالاهای مشمول، محدودتر و شفاف تر شوند و سازمان حفاظت محیط زیست و دیگر دستگاه‌های مربوط نیز بر نحوه دریافت عوارض و چگونگی ارائه تسهیلات از سوی صندوق ملی محیط زیست و عملکرد زیست محیطی بازیافت کنندگان نظارت نمایند.نتیجه گیری: در ایران نیز می توان با استفاده از تجارب موفق دیگر کشورها و بهکارگیری الزامات EPR، تولیدکنندگان کالاها و اقلام مصرفی در هنگام طراحی محصولات به‌منظور به حداقل رساندن اثرات محیطزیستی در طول عمر آنها مسئولیت قانونی و اقتصادی خود را پذیرفته و در راه کاهش اثرات مخرب محصولات و پسماندهای حاصل از مصرف مواد و کالا در محیط زیست اقدام نمایند.
مقاله پژوهشی
مهدی خشنودکیا؛ محمد حسین آدابی؛ محبوبه حسینی برزی
چکیده
سابقه و هدف: اجرای یک پروژه سیلاب زنی نیاز اساسی به مطالعات زمین شناسی دارد. این درک نیاز به شناخت فاکتورهای زمین شناسی محیط رسوبی، فرایندهای دیاژنتیکی و رفتار گسل های مخزنی دارد تا درک مناسبی از خصوصیات سنگ/ آب/ نفت بدست آید. در این مطالعه به دلیل آبی شدن زود هنگام بعضی از چاه های تولیدی غرب میدان اهواز و همچنین کاهش فشار ...
بیشتر
سابقه و هدف: اجرای یک پروژه سیلاب زنی نیاز اساسی به مطالعات زمین شناسی دارد. این درک نیاز به شناخت فاکتورهای زمین شناسی محیط رسوبی، فرایندهای دیاژنتیکی و رفتار گسل های مخزنی دارد تا درک مناسبی از خصوصیات سنگ/ آب/ نفت بدست آید. در این مطالعه به دلیل آبی شدن زود هنگام بعضی از چاه های تولیدی غرب میدان اهواز و همچنین کاهش فشار مخزنی این ناحیه، تصمیم به انجام عملیات سیلاب زنی گرفته شد که تاکنون چنین عملیاتی در ایران بصورت عملی انجام نشده است.مواد و روش ها: لذا جهت مطالعه زمین شناسی مخزن ایلام اهواز چاه ۱۱۶ از دیدگاه دیاژنز، تغییرات رخسارهای و تکتونیک توسط ابزارهای میکروسکوپ پلاریزان، میکروسکوپ الکترونی، اطلاعات حاصل از داده های مغزه، ارزیابی پتروفیزیکی و مدل مخزنی بررسی گردید.نتایج و بحث: از دیدگاه رسوبشناسی، زون C1 مخزن ایلام اهواز از اجزای موجودات میکروسکوپی همی پلاژیک غالبا اولیگوستژینیده در محیط رسوبی دریای باز تشکیل شده است. چنین رخسارهای که متشکل از گل آهکی میکریتی است، ذاتا باید تخلخل نداشته باشد. اما فرایند دیاژنز متئوریکی قبل از سنگ شدگی باعث افزایش کیفیت مخزنی آن گردیده است. بنحوی که در گستره مخزن شاهد ایجاد مخزنی از نوع آهک گل سفید (chalky) با تخلخل از ۵ تا ۲۷ درصد (در ناحیه غربی مخزن از ۱۵ تا ۲۷ درصد تخلخل) و تراوایی کلینکنبرگ ۱ تا ۱۰ میلی دارسی و گاها ۱۰۰ میلی دارسی شده است. همچنین شرایط ایجاد گلوگاههای خلل و فرجی از ۲۰ تا غالبا چند دهم میکرون را نیز فراهم نموده است. اما دلیل توسعه دیاژنز متئوریکی متفاوت در گستره مخزن را باید در حوادث تکتونیکی زاگرس در دوران کرتاسه دنبال کرد. در دوران کرتاسه گسل های پی سنگی کششی دوران مزوزوئیک فعالیت مجدد کرده و بر جغرافیای گذشته حوضه تاثیر می گذارند. بنحوی که که در امتداد این گسل های شمالی-جنوبی در زون C1 مخزن ایلام اهواز شاهد تفاوت در فرایندهای دیاژنزی ناحیه غربی و نواحی دیگر مخزن هستیم. این تفاوت فرایندهای دیاژنزی کمی قبل از سنگ شدگی رسوب اتفاق افتاده است.نتیجه گیری: تاثیر مناسب فاکتورهای زمین شناسی (رخساره، دیازنز و تکتونیک) شرایطی ایده آلی را برای سیلاب زنی مخزن فراهم کرده است.
مقاله پژوهشی
سید رضا اسحاقی؛ یوسف حجازی؛ سید محمود حسینی؛ عبدالمطلب رضایی
چکیده
سابقه و هدف: مجموعه عوامل با اثرات تشدیدکنندگی بر روی یکدیگر، منجر به خشکی دریاچه ارومیه گردیده اند. جامعه ای که درگیر و در تعامل با حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده اند به خوبی به وظایف خود عمل نکرده اند که باعث بروز تخریب محیط‌زیست شده اند. هدف این مطالعه تحلیل شبکه اجتماعی سازمان های فعال در احیای دریاچه ارومیه در مورد مسائل ...
بیشتر
سابقه و هدف: مجموعه عوامل با اثرات تشدیدکنندگی بر روی یکدیگر، منجر به خشکی دریاچه ارومیه گردیده اند. جامعه ای که درگیر و در تعامل با حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده اند به خوبی به وظایف خود عمل نکرده اند که باعث بروز تخریب محیط‌زیست شده اند. هدف این مطالعه تحلیل شبکه اجتماعی سازمان های فعال در احیای دریاچه ارومیه در مورد مسائل مرتبط با آب، مسائل مرتبط با معیشت و مسائل مرتبط با الگوی کشت در استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی می باشد.مواد و روش ها: در این راستا با استفاده از نظرخواهی از افراد متخصص و مطلع کلیدی تعداد 40 سازمان فعال در احیای دریاچه ارومیه در استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، شناسایی و ارتباطات و تعاملات بین این سازمان ها با استفاده از تحلیل شبکه اجتماعی در نرم افزارUCINET 6.0 بررسی شد و گرافهای مورد نظر در نرم افزار Net Draw ترسیم گردید.نتایج و بحث: طبق نتایج پژوهش میزان شاخص تراکم در شبکه های سازمان های دخیل در مسائل مرتبط با آب در حد متوسط، مسائل مرتبط با معیشت نزدیک متوسط و مسائل مرتبط با الگوی کشت ضعیف می باشد. نتایج حاصل از شاخص دوسویگی نیز به طور کامل نتایج شاخص تراکم را تایید می کند به طوری که سازمان ها در مورد مسائل مرتبط با آب (نزدیک متوسط)، معیشت (ضعیف) و الگوی کشت (ضعیف) به ترتیب ارتباط متقابل بیشتر به کمتری دارند. همچنین دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه استان آذربایجان غربی، دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه و سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی سازمانهای قدرتمند هستند که دارای ارتباطات بیشتر و موقعیت مطلوب تری در شبکه می باشند.نتیجه گیری: می توان این نتیجه را گرفت که سازمان های مختلف دخیل در احیای دریاچه ارومیه در دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی در مورد مسائل مرتبط با منابع آب به دلیل اهمیت و ضرورت باالی آن برای سازمان ها جهت احیای دریاچه باهم انسجام به نسبت متوسطی در برنامه ریزی و اجرا دارند، اما نتوانسته اند به این اندازه نسبت به مسئله های مرتبط با معیشت روستاییان و الگوی کشت کشاورزان باهم هماهنگ و انسجام داشته باشند
