نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایرا ن
2 گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
سابقه و هدف: امروزه محیط زیست جهانی با چالش های گسترده‌ای از جمله تغییر اقلیم، فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و در نتیجه عدم تاب آوری و به هم خوردن توازن بوم شناسی روبرو است. این نارسایی‌ها که نتیجه بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زیست محیطی است در قالب توسعه و رشد اقتصادی تجلی پیدا کرده است و عواملی مانند رشد نامتوازن جمعیت، جنبه‌های ناعادلانه بازار و الگوهای اقتصاد جهانی و فقر و بی‌عدالتی در بخش عمده‌ای از جهان به ویژه کشورهای جهان سوم در این فرآیند نقش داشته‌اند. در این رابطه دو دیدگاه که یکی مبتنی بر توسعه در قالب اقتصاد غربی آن و دیگری با نگاه مارکسیستی تکامل یافته است و باعث بروز بحث‌ها و جدال‌ها در جوامع سیاسی شده و تجزیه و تحلیل‌ها و تفسیرهای متضادی در رابطه با علل و عوامل مشکلات زیست محیطی ارائه شده است. در اواخر دهه 1960 میلادی که نقطه عطفی در توجه به محیط زیست بود، این نگرش‌ها نیز توسعه یافت و راه‌حل‌های مختلفی با در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بروز کرد. در این دوره زمانی رشته‌های مختلفی مبتنی بر مبانی بوم شناختی از جمله اقتصاد سیاسی، بوم‌شناسی سیاسی و اقتصاد محیط زیست ظهور کرد و رهیافت‌های فلسفی در مورد اثرات متقابل انسان با محیط زیست خود نیز توسعه یافت. هدف از این نوشتار تجزیه و تحلیل چالش های جهانی زیست محیطی از دیدگاه بوم شناسی سیاسی و ارائه دیدگاه های موجود در از ابعاد سیاسی و اجتماعی در این زمینه می باشد.
مواد و روش ها: ماهیت این نوع مطالعات اصولاً به شکل بررسی منابع و اسناد مرتبط با آن و همچنین مشاوره با صاحب نظران و خبرگان می باشد و در پژوهش حاضر برخی از رهیافت های تلفیقی نیز مدنظر قرار گرفته است. از طرفی چون مطالعات بوم شناسی سیاسی نسبتاً جدید بوده، تنوع منابع موجود در آن اندک و محدود است. بدین ترتیب مطالب این مقاله عمدتاً از تجزیه و تحلیل منابع و اسناد و دیدگاه های متنوع صاحب نظران گرفته شده است.
نتایج و بحث: شکل گیری نگرش جدید سیاسی در مورد رفتار مخرب انسان در محیط زیست که در قالب مبانی بوم شناختی بوده است منشاء پیدایش علم بوم شناسی سیاسی گردید. اصولاً علم بوم شناسی، علمی سیاسی است که در برخی موارد آن را "علم عصیانگر" نیز می نامند. در اوایل دهه هفتاد میلادی تجزیه و تحلیل کنندگان مسائل سیاسی به دنبال نارضایتی از نحوه تفسیر مشکلات زیست محیطی که عمدتاً ابعاد سیاسی داشت ولی به گردن جمعیت، فناوری نامناسب و مدیریت ضعیف انداخته می شد، بوم شناسی سیاسی را معرفی کردند. بدون تردید ترکیب علوم طبیعی و اجتماعی درک ما را از تغییرات بوم شناختی و نیاز به توسعه پایدار افزایش می‌دهد ولی متاسفانه در این موارد ابعاد سیاسی معمولاً نادیده گرفته می شود و عملاً بوم شناسی، سیاست زدائی می گردد. گرچه توسعه پایدار بخش جدانشدنی از رابطه انسان و محیط است در اکثر منابع عمدتاً فاقد عنصر سیاسی است. بوم شناسی سیاسی بر مطالعه بازیگران سیاسی، شرایط و تبعات تغییرات محیطی، بازیگری بین نیروهای متنوع اجتماعی سیاسی و رابطه بین این نیروها و تغییرات محیطی، به همان نقشی که علم بوم شناسی در تحلیل و تفسیر رابطه بین موجودات زنده و بوم نظام‌ها بازی می‌کند تاکید دارد. در نتیجه امروزه روند توسعه علم بوم شناسی بیشتر جنبه های اجتماعی پیدا کرده و قالب های نوینی در این رابطه شکل گرفته و از انحصار صرفاً جنبه های فنی خارج شده است.
نتیجه گیری: صرفنظر از دیدگاه ها و پارادایم های عقیدتی، خواه از منظر اقتصاد سرمایه داری و خواه از نگاه مارکسیستی، امروزه محیط زیست جهانی با چالش های بسیار زیادی روبرو است که برای مقابله با این چالش ها نوعی ائتلاف جهانی در رابطه با سیاست‌گزاری و تصمیم گیری ضروری است تا بدان وسیله بتوان "با نوعی تفکر جهانی در مقیاس محلی عمل کرد". از طرفی دیگر رهیافت های حاصل برای مقابله با این چالش ها باید جامع و همه جانبه نگر و مبتنی بر تفکر بوم شناختی و در چارچوب اجزای اصلی توسعه پایدار یعنی اجتماع، اقتصاد و محیط زیست باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
An essay on political ecology
نویسندگان [English]
- Fatemeh Zolfaghariyan 1
- Alireza Koocheki 2
1 Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]
Introduction: Today, environment is globally facing extensive challenges including climate change and global warming, soil erosion, reduced biodiversity and hence lack of resilience and ecological balances. This has been caused by improper use of environmental resources in the context of economic growth and development based on imbalanced population growth, world market inequities and world economic patterns and also unfair distribution of wealth in the in the most part of the world particularly in the third world countries. In this respect two views, one based on western vision of development and other on the Marxist attitude have been evolved which brought up arguments and conflicts in political societies and developed conflict analysis and interpretations, related to the causes of the present environmental degradation and problems. In the late 1960s, which was a turning point, in attrition towards the global environment, these paradigms were also developed and resolutions based on the attention economic, social and political aspects were evolved. In that period different disciplines associated with ecological principles such as political ecology, political economy and environmental economy were structured and philosophical approaches on the interactive impact of human with environment was also introduced. On this respect with expansion of challenges related to the present world environment, analysis based on the political ecology and approaches for solving problems are needed. The purpose of this article is to analyze the global environmental challenges from the point of view of political ecology and present the existing views from the political and social dimensions in this field.
Material and methods: The nature of this type of studies are mainly based on the literature and documents available and also consultation with the experts. There for in this study this approach was employed and available integrated method was also taken into account. On the other hands since the study of political ecology is rather new availability of the appropriate documents and other related literature was a challenge.
Results and discussion: Now political views on the detrimental effects of human on the environment based on the ecological principles was the reason for development of political ecology. Basically, ecological science is a political one which is sometimes also called subversive science (Sears, 1964). In the early 1970s political analysts were tired of the interpretation of environmental problems, which were political but population inappropriate technology and weak management were accused for this, therefor in this respect political ecology was developed (Blaikie and Brookfield, 2015). With no doubt integration of natural and social sciences broadens our understanding of the need for sustainable development, but unfortunately the political side is normally ignored and practically ecology is depoliticized. Although sustainable development is a tight segment of the process of interrelationship between human and the environment, most scientific sources lacks political elements. Political ecology emphasizes on the political elements and emphasizes on the political actors, conditions and consequences, interplay of diverse social and political forces and their interrelationship with the environmental changes as the same role as ecological science plays in the interpretation of the relationship between the living organisms and their ecosystems.
Conclusions: for growth and development no matter what the views and ideological paradigms are, whether as a capitalism economy or Marxist prospective, today global environment is endangered with serious challenges. For facing these problems, a worldwide unity in policy and decision making is required whereby a so called "think globally act locally" principle could be achieved. On the other hand, approaches proposed should be holistic based on the ecological thoughts in the frame of the main components of society, economy and the environment.
کلیدواژه‌ها [English]
- Ecology
- political attitude
- political ecosystem
- environmental challenges
)