نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• معصومه شریفی ¹
• باقر نظامی بلوچی ²
• جواد رمضانی ²
• بهزاد رایگانی ³
• علی جهانی ³

¹ گروه ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشکده محیط زیست، سازمان حفاظت محیط زیست، کرج، ایران

² گروه تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و ‏توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران

³ گروه ارزیابی و مخاطرات محیط زیست، پژوهشکده محیط زیست و ‏توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران

چکیده

سابقه و هدف: خرس قهوه‌ای (Ursus arctos) بزرگترین گوشتخوار کشور است که گستره حضور وسیعی داشته اما همانند سایر گوشتخواران بزرگ جثه از فراوانی اندک در سطح گسترده کشور برخوردار است. زیستگاه‌های این گونه در کشور به ویژه در سطح محلی از هم گسیختگی زیادی دارند، از اینرو ارزیابی و شناسایی مناطق بالقوه زیستگاهی دارای مطلوبیت بالاتر، اهمیت زیادی در حفاظت از این گونه دارد. همچنین شناخت اثر عوامل زیست، زمین و اقلیمی بر انتخاب زیستگاه نقش مهمی برای توصیف توزیع گونه داشته و این امکان را فراهم می‌کند تا بتوان بین زیستگاه‌های مختلف از نظر کیفیت تفاوت قایل شد و از آن در مدیریت موثر استفاده کرد.
مواد و روش‌ها: این مطالعه در محدوده شمال غرب ایران در بخش ارسباران انجام شد که بعنوان اقلیم جغرافیایی قفقازی شناخته می‌شود. بخش قفقاز ایران دارای دو جامعه گیاهی مجزای هیرکانی و ارسبارانی است. با انجام بازدیدهای میدانی و گردآوری مشاهدات و گزارشات تائید شده محیط‌بانان و متخصصین، نقاط حضور قطعی گونه شناسایی شد. پس از صحت سنجی نقاط بدست آمده و اعمال بافر، 64 نقطه در مدلسازی استفاده شدند. به منظور ایجاد یک مدل توزیع گونه‎ای کارآمد و شناسایی مناطق مطلوب بالقوه، از شش تکنیک مدل‎سازی در بسته BIOMOD نرم افزار R استفاده شد. در نهایت از خروجی‌های بدست آمده با استفاده از روش ترکیبی Ensemble نقشه مطلوبیت زیستگاه بدست آمد.
نتایج و بحث: نتایج حاصل از خروجی مدل‎ها و رویهم‎گذاری نقشه مناطق تحت مدیریت نشان داد که بیش از دو سوم از این مناطق، برای خرس قهوه‌ای از مطلوبیت برخوردار هستند. متغیرهای درصد شیب و شاخص پوشش گیاهی بیشترین سهم را در تعیین مطلوبیت زیستگاهی داشتبه شکلی که شیب متوسط و تراکم پوشش گیاهی بالاتر، مطلوبیت بیشتری را برای گونه به همراه داشت. متغیرهای فاصله از رودخانه اثر کم و فاصله از روستا نقش زیادی در تعیین مطلوبیت زیستگاه خرس قهوه‎ای نداشت. هموار بودن مناطق، با توجه به اینکه دسترسی انسان را افزایش می‌دهد، سطح امنیت و مطلوبیت را کاهش خواهد داد. احتمال حضور گونه در محدوده شیب حدود 10 تا 40 درصد بیشتر بود که با افزایش تراکم پوشش گیاهی نیز مطلوبیت زیستگاه با شیب ملایمی افزایش یافت. همچنین مناطق با بارندگی متوسط و ارتفاع بالاتر در جذب خرس‌ها و افزایش مطلوبیت زیستگاه اهمیت دارند. در مقابل افزایش دما، تراکم جاده‌ها و افزایش فعالیت‌های متمرکز انسانی مطلوبیت زیستگاه را با شیب تقریبا تندی کاهش می‌دهند. 67 درصد از زیستگاه‌های مطلوب گونه داخل محدوده مناطق چهارگانه و 33 درصد آنها خارج از مناطق تحت حفاظت واقع شده‎اند. با وجودی که بخش وسیعی از مناطق تحت حفاظت از مطلوبیت برخوردارند اما تراکم خرس قهوه‌ای در این بخش از کشور بسیار پائین‌تر از سایر گستره حضور گونه در شمال و غرب کشور است. این امر احتمالا به دلیل تلفات زیاد انسانی در این محدوده و اینکه اغلب مناطق آنقدر وسعت و یکپارچگی ندارند که بتوانند تمام گستره خانگی گونه را پوشش دهند، است.
نتیجه گیری: یکی از مهمترین استراتژی‌های حفاظتی برای گونه گوشتخوار بزرگ جثه‌ای مانند خرس که رفتار جابجایی بلند، تراکم جمعیت کم، تعارض بالا و نیازمندی‌های حفاظتی وسیع دارد، اتصال زیستگاه‌ها و تعریف مناطق حفاظت شده جدید بینابینی در این منطقه براساس خروجی‌های نقشه‌های مطلوبیت زیستگاه است. همچنین ساماندهی دامداری‌های پراکنده در مناطق مطلوب، اجرای برنامه‌های آموزشی و مهمتر از آن پرداخت خسارات وارد شده از سوی خرس به جوامع روستایی اهمیت زیادی در کاهش تعارض و اقدامات تلافی‌جویانه دارد.

کلیدواژه‌ها

• مدل توزیع گونه‎ای حوزه قفقاز
• مطلوبیت زیستگاه
• شیب
• تراکم پوشش گیاهی
• کارایی حفاظتی

عنوان مقاله [English]

Habitat suitability and effect of environmental parameters on brown bear (Ursus arctos) habitat selection in Iran

نویسندگان [English]

• Masoumeh Sharifi ¹
• Bagher Nezami Balouchi ²
• Javad Ramezani ²
• Behzad Rayegani ³
• Ali Jahani ³

¹ M.Sc. Graduated student of landuse planning, College of Environmen t

² - Research Group of Biodiversity and Biosafety, Research Center for Environment and Sustainable Development, Department of the Environment - College of Environment

³ Department of Human Environment, - Research Group of Environmental and Risk Assessment, Research Center for Environment and Sustainable Development, Department of the Environment - College of Environment

چکیده [English]

Introduction: The brown bear (Ursus arctos) is the largest carnivore which has a wide range of distribution but like other large carnivores, there are low frequency in the country. Habitats of this species in the country, especially at the local level are very fragmented. Therefore, investigation and recognition of the potentially suitable habitat regions are of great importance in the conservation of this species. Also, identifying the factors affecting the selection of habitat plays an important role in describing species behavior and allows to compare different habitats in terms of their quality and to use it in the effective management. Evaluating the response of models and impacts of the biogeoclimatic factors, on habitat suitability, are the other goals of this study.
Material and methods: This study was performed in the northwestern part of Iran in the Arasbaran ecoregion, which is known as the Caucasian geographical climate. The Caucasus ecoregion part of Iran has two separate plant communities, Hyrcanian and Arasbarani. The definite presence points of this species were identified by conducting field visits and collecting confirmed observations and reports of game wardens and experts and 64 points were employed in modeling after validating the obtained points and applying the buffer. Six modeling techniques were used in the BIOMOD package of software to create an efficient species distribution model and identify potentially suitable regions. Finally, the habitat suitability map was acquired from the resulting outputs using the combined Ensemble method.
Results and discussion: The results from the models’ outputs and overlapping the map of the protected areas indicated that more than two-thirds of these areas are suitable for the brown bears. based on results, the variables of slop percentage and vegetation index involve the largest share in determining habitat desirability, so moderate slop and higher vegetation density will lead to more suitability for the species. In determining the desirability of the habitat of the brown bear, the variable of distance from rivers has less effect, and distance from the village did not play an important role. The flatness of areas, as it increase human access, reduced the level of security and thus reduced the suitability of the habitat of this species. There is more probability of the presence of species in the slope range of 10 to 40% and the suitability of habitat was raised in the moderate slope and increased the vegetation density. Regions with moderate rainfall and higher altitudes also play an important role in attracting bears and increasing habitat suitability. On the other hand, rising temperature, congested roads, and increasingly concentrated human activities reduce habitat desirability with an almost steep trend. 67% of the identified suitable and preferred habitats of the species have been located within the four protected areas category and 33% of them are outside of these areas, which is an acceptable level for conservation. Although a wide range of the protected areas in the study area is suitable for the species, the density of the brown bears in this part of the country is much lower than in the north and west of the country. This is maybe due to the high number of human casualties and damages in these areas and that most areas are not broad and wide enough to cover the entire home range of this species in the northwest. The most common reason for habitat fragmentation is the local road network, dispersion of rural areas and dispersed villages, and scattered individual livestock farming.
Conclusion: One of the most significant conservation strategies for the large carnivorous species, such as the brown bear, with high mobility behavior, low population density, high conflict, and extensive conservation requirements is connectivity between the species habitats by defining new protected areas according to the suitable habitats maps. Also, the most important actions to reduce conflict and retaliatory measures are organizing the scattered livestock farming, implementing the educational programs, and more importantly, compensating the damages caused by bears to rural communities.

کلیدواژه‌ها [English]

• Species distribution model
• Caucasian ecoregion Habitat suitability
• Slope
• Vegetation density Conservation performance