نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 گروه بهداشت محیط، دانشکده بهداشت عمومی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران
3 گرو ه شهرسازی، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایرا ن
4 گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
سابقه و هدف: روددره‌های شهری کریدورهای طبیعی هستند که چشم انداز مفرحی را برای شهرها فراهم نموده و از نظر محیط زیستی، اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی را در زندگی شهری بازی می‌کنند. در حال حاضر به سبب توسعه بی‌رویه و عدم توجه به مباحث محیط زیستی در مدیریت و برنامه‌ریزی کالبدی شهر، ساختار و کارکرد این عناصر مهم از بین رفته و تبدیل به کانال‌های جمع‌آوری آب سطحی یا گنداب‌رو شده‌اند. در شهر تهران به منظور بهبود کیفیت محیط زیست شهری پروژه‌هایی برای احیا و ساماندهی روددره‌های شهری مطرح شده است. از نقاط ضعف پروژه‌های مدیریت شهری نگاه تک بعدی به توسعه و حتی احیا است. اگرچه قابلیت بازگشت رودخانه به حالت اولیه از آن سلب شده است، راهکارهایی وجود دارد که می‌تواند تا حدودی شرایط را برای رودخانه جهت دستیابی به پایداری اکولوژیکی فراهم نماید. هدف اصلی این مطالعه بکارگیری روش‌های مهندسی و مدیریتی به صورت تلفیقی و در نظر گرفتن ابعاد مختلف مدیریتی جهت یافتن راه حل‌های کاربردی است تا از این طریق طراحی چشم انداز پیرامون یک روددره به عنوان ابزاری برای احیای رودخانه و بازگرداندن آن از یک عنصر مخرب و سیل‌خیز به عارضه طبیعی مهم و در عین حال خدمات‌رسان در شهر استفاده شود. البته در صورتی که مولفه‌های کلیدی اعم از اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی، کالبدی و اجرایی و شاخص‌های زیرمجموعه آنها را به صورت یکپارچه مد نظر قرار دهد. به منظور کاربردی نمودن این روش‌ها و ارایه نتایج عینی، رودخانه فرحزاد به عنوان نمونه موردی انتخاب شد.
مواد و روش ها: برای نمایش و طبقه‌بندی شاخص‌های پایداری اکولوژیکی و مدیریت زیستگاه از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدل مساحی رودخانه شهری (URS) استفاده شد. ابتدا محدوده رودخانه در 8 گستره 50 متری تفکیک و سپس شاخص‌های اولیه شامل مواد و مصالح، عوارض زیستگاه و پوشش گیاهی با یکدیگر ترکیب شدند و خصوصیات هر گستره تعیین شد. با استفاده از تحلیل خوشه‌ای مقادیر عددی برای شاخص‌های اولیه در نرم افزار SPSS تعریف و مطابق با تفاوت‌ها و شباهت‌های میان آنها دسته‌بندی شد. بدین ترتیب گستره‌ها در طبقات مختلف از خیلی خوب تا خیلی فقیر رده‌بندی شدند.
نتایج و بحث: در مجموع محدوده رودخانه فرحزاد در 4 طبقه کیفی خیلی خوب، خوب، متوسط و زیرمتوسط از نظر طراحی چشم انداز پهنه‌بندی شد. در بخش شمالی که در حوضه آبریز کن واقع شده، حدود 32 درصد از گستره رودخانه فرحزاد در محدوده خیلی خوب از نظر شاخص‌های محیط زیستی قرار گرفت. محدوده خیلی خوب در بازه ابتدای مسیر و قسمت های کوهستانی قرار داشت. در ادامه به دلیل فضای سبز پیرامونی و درختان دستکاشت باغی، حدود 11 درصد در طبقه خوب شناخته شد. محدوده‌های خیلی خوب و خوب حاکی از امکان طراحی برای ساماندهی اراضی و احیای رودخانه در این بخش‌ها است. حدود 12 درصد از گستره رودخانه در سطح ضعیف طبقه‌بندی شده و مابقی مربوط به سطح متوسط است. در قسمت جنوبی مسیر که گستره در حوضه آبریز مرکزی قرار دارد کلاً در طبقه ضعیف ارزیابی شد که احتمالا با تغییرات جزئی بتوان کاربری‌های مناسب را به تدریج تعریف و چشم انداز آتی را بر این پایه طراحی نمود.
نتیجه‌گیری: در نهایت بهترین کاربری برای دستیابی به چشم انداز مناسب در گستره رود دره فرحزاد، گردشگری پایدار با رویکرد ساماندهی رود دره تشخیص داده شد که در بخشهای شمالی رودخانه و محلهایی که اطراف آنها فضای سبز دارد، قابل اجرا است. در ادامه مسیر پس از سیل برگردان غرب که دستخوش توسعه شهری است، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق بر مبنای یک رویکرد جامع نگر و چند جانبه برای حفاظت از رودخانه و در صورت امکان تلاش برای بازسازی آن است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Landscape Planning and Design of Urban Rivers with Environmental Approach (Case Study: Farahzad River Valley in Tehran)
نویسندگان [English]
- Zahra Sadrazamnouri 1
- Jafar Nouri 2
- Farah Habib 3
- Mojtaba Rafieian 4
1 Department of Natural Resources and Environment, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Environmental Health Engineering, School of Public Health, Tehran, University of Medical Sciences, Tehran, Iran
3 Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
4 Department of Architecture, Faculty of Art, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Background and Objectives: Urban river valleys are natural corridors and aquatic habitats which provide an enlivening landscape for the cities and also they play an important role towards environmental, social, and cultural issues for urban residents and development in urban resident's life and development in their area. At the present time, structure and function of these valuable elements have been ruined due to non-planning growth and regardless to environmental subjects in municipal management and landscape planning that they have been converted to the runoff canal network or effluent. Several projects including restoration and rehabilitation of urban rivers have been defined to enhance environment of the city in Tehran. One of the weaknesses of urban management is distinguished just one dimension view towards development and even restoration. There are some solutions that can almost provide an ecologically sustainable condition for the river although the ability to return to the original state has been deprived. Implementation of engineering and managerial methods in compound and consideration of various dimensions of management are the main targets of this study, so land-use planning for the area around the river is applying as a suitable tool to restore and return it from a flooding area to a precious natural resource and servicing system. Of course, the objectives will obviously be reached if the key elements comprising ecology, economic, socio-culture, land-use, and executive and their subset indices have been considered in an integrating manner. In order to apply compound methods and presenting subjective results, Farahzad River Valley was selected as a case study.
Methodology: Geographic Information System (GIS) and Urban River Survey (URS) were used to illustrate and classify sustainable ecological indices, respectively. At first, river area divided to 8 stretch in 50 meters then initial environmental indices including materials, habitat features, and flora were combined together and the features of each stretch were identified. Using cluster analysis, the values of initial indices were classified and entered in SPSS software. Therefore, the stretches were ranked from very good to poor in the various classes.
Results and discussion: In overall, Farahzad River area were zoned in 4 qualitative classes, very good, good, moderate, and under moderate for landscape design. In the northern section of Farahzad River which is in the Kan Basin, about 32 percent of Farahzad River was situated in the very good class in terms of environmental indices. The very good class area was located in the mountain region. Because of the green spaces and gardens, approximately 11 percent was distinguished in good class. Both very good and good areas showed the potential for restoration and management of the river in these sectors. Nearly 12 percent of river stretch was classified in moderate level and other parts belong to moderate level. In the southern section of Farahzad River area which is located in the central catchment, the whole area was assessed in the under moderate level. That means probably it is possible for to define suitable land-uses gradually and design future landscape, with low changes.
Conclusion: Ultimately, sustainable recreation with river rehabilitation approach was distinguished as the best land-use of Farahzad River Valley Stretch that can considerably be implemented in the northern parts of the river and green space areas. Then, a thorough planning based on the holistic and integrated approach is required an account of river protection and rehabilitation if it is possible for the downstream parts, after Western Flood Control Canal where is under pressure by urban development.
کلیدواژه‌ها [English]
- "Cluster"
- "Environmental indices"
- "Farahzad River Valley"
- "Land-use"
- "Urban River Survey"
)