نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حمیدرضا رحمانی ¹
• زهرا خان محمدی ²

¹ عضو هیات علمی بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان،

² عضو هیئت علمی بخش تحقیقات خاک و آب، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

چکیده

سابقه و هدف: سبزیجات بخش مهمی از غذای جمعیت جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر به دلیل استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی نیتروژن دار، به منظور تسریع رشد رویشی‏، سبب افزایش غیر استاندارد نیترات در بسیاری از سبزی‌ها مخصوصاً سبزی‌های برگی شده است. به دلیل اثرات زیان‌بار نیترات اضافی در گیاهان خوراکی برای انسان و دام، پژوهش‌های زیادی در زمینه تجمع نیترات در محصولات زراعی در جهان انجام شده است. با توجه به ضرورت چنین مطالعاتی در کشور و همچنین کنترل غلظت نیترات در سبزی‌ها و صیفی‌جات، پژوهش حاضر با هدف بررسی و پایش غلظت نیترات در برخی محصولات سبزی و صیفی (خیار، گوجه، سیب زمینی، بادمجان، فلفل، پیاز، پیازچه و سبزیجات برگی) تولید شده در برخی از گلخانه‌ها و مزارع استان اصفهان به اجرا درآمد.
مواد و روش‌ها: برای انجام این پژوهش تعداد 142 نمونه از انواعی از سبزیجات برگی (گشنیز، ریحان، تره، جعفری، شاهی، شوید، ترخون، نعناع، شنبلیله) و صیفی‌جات (خیار، گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل، پیاز، پیازچه و سیب‌زمینی در اندازه های ریز و دشت) از گلخانه‌ها و مزارع کشاورزی شهرستان‌های اصفهان، درچه، فلاورجان، تیران، دستگرد، دهاقان و اطراف آن‌ها جمع آوری شد. مقدار نیترات نمونه‌های گیاهی بر اساس روش رنگ‌سنجی پس از احیاء و تولید کمپلکس رنگی آمینو آزو، به‌وسیله دستگاه اسپکترو فتومتر اندازه‌گیری شد. در ادامه غلظت نیترات در نمونه‌ها با حداکثر غلظت مجاز نیترات در محصولات کشاورزی که به ‌وسیله سازمان ملی استاندارد ایران ارائه شده است، مقایسه شد.
نتایج و بحث: مشاهده شد که میانگین غلظت نیترات در خیارهای مورد مطالعه 48/1 برابر حد مجاز سازمان ملی استاندارد ایران (90 میلی‌گرم بر کیلوگرم) بود؛ درحالی‌که میانگین غلظت نیترات در نمونه‌های سیب‌زمینی، گوجه فرنگی و فلفل نسبت به حد مجار ارائه شده به وسیله سازمان ملی استاندارد ایران (به ترتیب 170، 150 و 200 میلی‌گرم در کیلوگرم وزن تر) کمتر بود. همچنین میانگین غلظت نیترات در سیب‌زمینی‌، گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل و پیاز ریز نسبت به میانگین غلظت نیترات در سیب‌زمینی‌، بادمجان، گوجه‌فرنگی، فلفل و پیاز درشت بیشتر بود. در بین صیفی‌جات مورد مطالعه بیشترین میانگین غلظت نیترات در خیار و کمترین میانگین غلظت نیترات در گوجه‌فرنگی مشاهده شد. میانگین غلظت نیترات در پوست خیار 7/16 برابر بیشتر از میانگین غلظت نیترات در میوه خیار بود. به طور کلی میانگین غلظت نیترات در سبزی‌های برگی بیشتر از حد مجاز استاندارد ملی ایران (1000 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن تر) بود. در بین سبزی‌های مورد مطالعه میانگین غلظت نیترات فقط در نعناع (457 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن تر)، شنبلیله (262 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن تر) و ترخون (695 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن تر) کمتر از حد مجاز استاندارد ملی کشور بود. درباره سایر سبزی‌های برگی می‌توان گفت که از نظر مقدار نیترات محدودیت مصرف وجود دارد.
نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به نظر می‌رسد که اندازه میوه معیار مناسبی برای ارزیابی مقدار نیترات گیاه نمی تواند باشد و جنبه‌های مدیریتی مزارع نقش بیشتری در غلظت نیترات گیاه دارد. از طرف دیگر تغییرات نیترات در مزارع مختلف به قدری زیاد است که نمی‌توان به طور واضح بیان نمود که مصرف صیفی و سبزی‌های موجود در بازار از نظر میزان نیترات دارای محدودیت باشد. به هر حال به نظر می‌رسد که مصرف سبزی‌های برگی و صیفی‌جات تولید شده از مناطق مورد مطالعه برای سلامت مصرف‌کننده زیان‌بار بوده و ممکن است در برخی موارد دارای محدودیت باشد.

کلیدواژه‌ها

• سبزی‌های برگی
• صیفی‌جات
• نیترات
• اصفهان

عنوان مقاله [English]

Evaluation of some leafy vegetables and cucurbits produced in Isfahan province in terms of nitrate concentration

نویسندگان [English]

• Hamid Reza Rahmani ¹
• Zahra Khanmohammadi ²

¹ Scientific member of Soil and Water Department, Isfahan Agriculture and Natural Resources and Education Center, AREEO, Isfahan, Iran.

² Assistant Professor, Departments of Soil and Water Research, Isfahan Agricultural and Natural Resources Research and Training Center, AREEO, Isfahan, Iran

چکیده [English]

Introduction: Vegetables are the main food of the world's population, especially in developing countries. Currently, many vegetables, especially leafy vegetables, have a high percentage of nitrate due to the overuse of nitrogen fertilizers to accelerate vegetative growth. Many researches have been done on nitrate accumulation in crops worldwide, because of the harmful effects of excess nitrate in edible plants for humans and live stocks. Due to the necessity of such studies in country as well as the control of nitrate concentration in leafy vegetable and cucurbits, this study was done to investigate and monitor the nitrate concentration in some leafy vegetables and cucurbits (cucumber, tomato, potato, eggplant, pepper, onion, scallion and leafy vegetables) produced in some greenhouse and farms of Isfahan province.
Materials and Methods: In this study 142 different leafy vegetables (coriander, basil, chives, parsley, garden cress, dill, tarragon, mint, fenugreek) and cucurbits (fruit vegetables) including (cucumber, tomato, eggplant, pepper, onion, scallion and potato in coarse and fine sizes) collected from greenhouses and agricultural fields of Isfahan, Dorcheh, Falavarjan, Tiran, Dastgerd, Dehaghan and their surroundings. Nitrate content of plant samples was measured by spectrophotometer based on colorimetric method after reduction and production of aminoazo color complex. Then the nitrate concentration in the samples was compared with the maximum allowable nitrate concentration in agricultural products provided by the National Standard Organization of Iran.
Results and discussion: The results showed that the mean concentration of nitrate in cucumber samples was 1.48 times more than the Iranian National Standardization Organization (90 mg kg-1 of fresh weight); whereas the mean concentration of nitrate in potato, tomato and pepper samples was lower than the standard limits provided by National Iranian Standards Organization (170., 150 and 200 mg kg-1 of fresh weight respectively). The mean concentration of nitrate in fine sizes of potato, tomato and pepper was more than nitrate concentration in coarse sizes. Between the studied cucurbits, the highest and lowest average nitrate concentration were observed in cucumber and tomato respectively. Also the average nitrate concentration in cucumber skin was 16.7 times more than the mean nitrate concentration of its fruit. In general, the mean concentration of nitrate in leafy vegetables was more than the Iranian National Standardization Organization (1000 mg kg-1 of fresh weight). Between the studied leafy vegetables, the average concentration of nitrate in mint (457 mg kg-1 of fresh weight), fenugreek (262 mg kg-1 of fresh weight) and tarragon (695 mg kg-1 of fresh weight) was just lower than the Iranian National Standardization Organization. The others leafy vegetables probably have nitrate limitation for consumption.
Conclusion: According to the results, it seems that fruit size is not a suitable criterion for plant nitrate content and the management aspects of farms play a major role in plant nitrate content. On the other hand, the changes of nitrate content in the farms are very high, so it cannot be clearly stated that the consumption of vegetables is restricted in terms of nitrate content. However, it seems that the consumption of vegetables produced in the studied areas may be restricted for consumers’ health in some cases.

کلیدواژه‌ها [English]

• leafy vegetables
• cucurbits
• nitrate
• Isfahan