نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• احمد اخیانی ¹
• حمید رضا متین فر ¹
• هادی اسدی رحمانی ²

¹ گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

² موسسه تحقیقات خاک و آب کشور، کرج، ایران

چکیده

سابقه و هدف: تحقیقات در کشورهای در حال توسعه نشان داده، ارزیابی کیفیت خاک جهت نیل به موفقیت‌های اقتصادی در تولیدات کشاورزی و پایداری محیط زیست بسیار ضروری است. برای این منظور، ارزیابی عوامل موثر بر ویژگی‌های کیفیت خاک می‌تواند نقش مهمی در ارزیابی نحوه مدیریت اراضی در تولید و پایداری سیستم های کشاورزی داشته باشد. ویژگی های کیفی خاک معمولا توسط عوامل ذاتی مثل اقلیم، سنگ مادر و زمان و همچنین ویژگی‌های پویا که تابعی از عوامل مدیریتی(انسانی) است، کنترل می‌گردد. تحقیق حاضر با هدف شناخت میزان حساسیت ویژگی‌های کیفی خاک در اثر تغییرات نوع خاک (4 راسته خاک انتی‌سولز، اینسپتی‌سولز، اریدی‌سولز و مالی‌سولز) و کاربری اراضی (سه نوع کاربری شامل مرتع ، جنگل و کشاورزی) در امتداد ترانسکت شمالی- جنوبی در اراضی زراعی و غیر زراعی شهرستان میامی استان سمنان انجام شد.
مواد و روش‌ها: در مجموع 215 نمونه خاک در اراضی دست نخورده (جنگل و مرتع) و نزدیک‌ترین اراضی زراعی اطراف آن در سه منطقه با رژیم‌های رطوبتی و حرارتی متفاوت در امتداد ترانسکت شمال به جنوب از عمق 30-0 سانتی متری برداشت شده و در مجموع 13 ویژگی شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیک(شوری، pH، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، کربنات کلسیم معادل، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، آنزیم‌های اوره‌آز، بتاگلوکوزیداز، فسفاتاز قلیایی، کربن زیست توده میکروبی، میانگین وزنی قطر خاکدانه و وزن مخصوص ظاهری) در این نمونه ها تعیین شد. سپس با استفاده از روشهای آماری تجزیه مولفه های اصلی (PCA)، تجزیه عاملی (FA) و رگرسیون اثر دو عامل تغییر کاربری و نوع خاک (راسته خاک) بر ویژگی‌های کیفی شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی خاک بررسی شد.
نتایج و بحث: نتایج نشان داد اکثر ویژگی های کیفی خاک در اراضی شمالی نسبت به جنوبی منطقه بدلیل تغییر رژیم‌های رطوبتی و حرارتی (افزایش بارندگی و کاهش دما) وضعیت بهتری داشتند. بررسی روند ضریب تغییرات اکثر ویژگی‌های کیفی خاک در طول ترانسکت فوق نشان داد ضریب تغییرات اکثر ویژگی‌های بررسی شده تحت تاثیر عامل اقلیم بوده و ضریب تغییرات اکثر ویژگی‌ها از مناطقی جنوبی به شمالی کاهش یافته که احتمالا کاهش دامنه تغییرات بدلیل اثر افزایش اثرات تامپونی کربن آلی در مناطق شمالی بوده است. همچنین نتایج بدست آمده با استفاده از روشهای آماری PCA و FA نشان داد ویژگی‌های کربن‌آلی، آنزیم بتاگلوکوزیداز، کربن زیست توده میکروبی و میانگین وزنی قطر خاکدانه بطور مشترک در همه مناطق از اهمیت بیشتری نسبت به سایر ویژگی‌ها کیفی خاک برخوردار بوده‌اند. نتایج بدست‌آمده از روش آماری تحلیل رگرسیونی نیز نشان داد، دو عامل تغییر کاربری اراضی و نوع خاک می توانند بیش از 55 درصد تغییرات ویژگی‌های کیفی خاک را پیش بینی کنند و از 13 ویژگی بررسی شده‌ 9 ویژگی‌فسفر قابل جذب، کربن زیست توده میکروبی، آنزیم‌های اوره‌آز، بتاگلوکوزیداز، فسفاتاز قلیایی، میانگین وزنی قطر خاکدانه، وزن مخصوص ظاهری، بطور نسبی توسط تغییر کاربری و 5 ویژگی هدایت الکتریکی، pH، ظرفیت تبادل کاتیونی، کربنات کلسیم معادل و پتاسیم قابل جذب توسط نوع خاک کنترل گردید.
نتیجه گیری: بطور کلی نتایج این تحقیق نشان داد دو عامل تغییر کاربری و راسته خاک به استثناء ویژگی‌های هدایت الکتریکی، pH، پتاسیم قابل جذب، ظرفیت تبادل کاتیونی، و کربنات کلسیم معادل بیشترین تاثیر را بر تغییرات ویژگی‌های کیفی خاک بررسی شده در همه مناطق مورد مطالعه داشته‌اند. از سوی دیگر ، ویژگی‌های فیزیکی و بیولوژیکی خاک بیشتر تحت تأثیر تغییر کاربری اراضی و ویژگی‌های شیمیایی بیشتر تحت تأثیر راسته خاک بوده، بنابراین به منظور بررسی اثرات تغییرات مدیریتی خصوصا کوتاه مدت بر ویژگی های کیفیت خاک ، ویژگی های بیولوژیکی و فیزیکی مناسب تر هستند.

کلیدواژه‌ها

• ویژگی خاک
• تغییر کاربری
• رده خاک
• مدیریت

20.1001.1.17351324.1401.20.2.5.6

عنوان مقاله [English]

Determination the Effects of Land Use Change and Soil Type on Some Quality Properties of Soil Along a North - South Transect ( Case Study Miami County of Semnan Province )

نویسندگان [English]

• ahmad akhyani ¹
• hamid reza matinfar ¹
• hadi asadi rahmani ²

¹ phd student of Soil Science Department, College of Agriculture, University of Lorestan, khoramabad, Iran

² Soil and Water Research Institute of Iran, Karaj

چکیده [English]

Introduction: Numerous studies have shown that agricultural soil quality evaluation is essential for economic success of agricultural products and environmental stability in rapidly developing regions. Changes in soil quality characteristics are usually controlled by intrinsic factors such as climate, parent rock and time and dynamic factors (Managerial).For this purpose, evaluation of parameters of soil quality plays an important role in assessing the land management and sustainability of production agricultural systems. The present investigation was undertaken to identify sensivity soil quality parameters against to changes of soil type(foure soil orders inculded, Entisol, Inceptisol, Aridisol and Molisol) and land use(Three land use included, pastureland, forest and agriculture) along a north-south transect with different heat and humidity regimes.
Material and methods: The present study was performed in lands of Miami city in Semnan province. The 215 soil samples collection were done in both natural lands (forest and pastureland) and closest from agricultural lands in three different regions along a north-south transect from 0-30 cm depth and in total of 13 soil parameters including physical, chemical and microbiological properties(EC, pH, O.C, T.N.V, CEC, Urease, Betaglocsidase, phosphatase enzymes, Microbial Biomass Carbon, MWD, BD) were determined. Then, in order to determine the effect of land use change and soil type on the studied soil parameters, the statistical methods of principal component analysis (PCA), factor analysis (FA) and regression were used.
Results and discussion: The results showed that most of the chemical, physical and biological properties of soil in the northern lands are better than the southern ones due to changes in humidity and temperature regimes (more rainfall and lower temperatures). The trend of the coefficient of variation of most soil features in the three areas studied along the transect shows that the coefficient of variation of most of the studied features is influenced by climate and the coefficient of variation of most parameters has decreased from south to north, which is probably due to the buffer effects of soil organic carbon in the northern regions. Also the results of PCA and FA analysis showed that organic carbon , betaglucosidase enzyme , microbial biomass carbon , MWD and microbial biomass carbon/ organic carbon had higher weight than other soil quality parameters in all of the regions. Also the results of the statistical method of regression study showed, two factors of land use change and soil type can predict more than 55% changes in most soil quality parameters and the total of 14 properties have been investigated , 10 characteristics were relatively controlled by land use type and 4 characteristics by soil type.
Conclusion: Overall, the results of this study showed that the two factors of land use change and soil category, except for electrical conductivity, soil reaction, absorbable potassium, cation exchange capacity, and calcium carbonate equivalent, have the greatest effect on changes in soil quality characteristics and physical and biological of soil affected by land use change and chemical properties were affected by soil typ therefore, in order to study the effects of management changes on soil quality attributes , biological and physical parameters are more suitable in the short term.

کلیدواژه‌ها [English]

• soil properties
• land use change
• soil orders
• crop management