مجتبی قره محمودلو؛ علی حشمت‌پور؛ نادر جندقی؛ علی زارع؛ حسین مهرابی
چکیده
سابقه و هدف: مطالعه کیفیت آبهای زیرزمینی یکی از ابزارهای مهم برای توسعه پایدار در هر منطقه‌ای می‌باشد و اطلاعات تعیین کننده‌ای را برای مدیریت آب در بخش‌های مختلف فراهم می‌کند. در سال های اخیر برداشت بی‌رویۀ آب از آبخوان‌های کشور سبب کاهش کیفیت آب زیرزمینی در بیشتر دشت‌ها شده‌است. این تحقیق بمنظور بررسی کیفیت آب زیرزمینی ...
بیشتر
سابقه و هدف: مطالعه کیفیت آبهای زیرزمینی یکی از ابزارهای مهم برای توسعه پایدار در هر منطقه‌ای می‌باشد و اطلاعات تعیین کننده‌ای را برای مدیریت آب در بخش‌های مختلف فراهم می‌کند. در سال های اخیر برداشت بی‌رویۀ آب از آبخوان‌های کشور سبب کاهش کیفیت آب زیرزمینی در بیشتر دشت‌ها شده‌است. این تحقیق بمنظور بررسی کیفیت آب زیرزمینی دشت سیدان-فاروق برای مصرف های کشاورزی، شرب و همچنین پهنه‌بندی برخی پارامترهای شیمیایی موثر در این دو بخش انجام شد. مواد و روش‌ها: در این پژوهش از نتایج یک دوره آنالیز شیمیایی مربوط به 12 حلقه چاه در سال 1395 استفاده شد. ابتدا تیپ و رخساره هیدروژئوشیمیایی آب زیرزمینی تعیین شد. سپس عامل های کنترل‌کننده شیمی آب زیرزمینی با استفاده از نمودار گیبس و نمودار Ca+Mg در برابر SO4+HCO3 تعیین شد. بمنظور طبقه‌بندی آب برای آبیاری از هدایت الکتریکی (EC)، نسبت جذب سدیم (SAR)، درصد سدیم محلول، نسبت منیزیم، نسبت خورندگی و اندیس نفوذپذیری استفاده شد. سپس نقشه پهنه‌بندی برخی از پارامتر مهم در بخش آبیاری تهیه‌شد. برای طبقه‌بندی آب برای شرب، ابتدا پارامترهای شیمیایی با دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی(WHO) مقایسه شد. در مرحله بعد برخی از پارامترهای مهم در بخش شرب نظیر کل مواد جامد محلول، سختی کل، غلظت یون کلرید با استانداردهای موجود مقایسه و تأثیر آنها بر سلامت انسان بحث شد. سپس نقشه پهنه‌بندی این پارامتر برای دشت مورد مطالعه تهیه گردید. در نهایت کیفیت آب با استفاده از دیاگرام شولر مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج و بحث: الگوی پراکندگی نمونه‌ها در دیاگرام درو، نشان از تمایل برخی از نمونه‌های آب برای رسیدن به انتهای سیکل تکاملی هیدروژئوشیمیایی دارد. بطوریکه در فاصله کوتاهی از تیپ بی‌کربناته به تیپ کلریده تغییر کرده‌است. براساس نمودار گیبس و نمودار Ca+Mg در برابر SO4+HCO3 واکنش‌آب-سنگ و هوازدگی کانی‌های کربناته عامل اصلی در تغییر کیفیت شیمی آب زیرزمینی دشت می‌باشد. باتوجه به میزان SAR تمام نمونه‌ها در رده عالی قرار گرفتند که برای آبیاری مناسب می‌باشند و هیچ خطری مبنی بر قلیایی شدن خاک وجود ندارد. درحالی که به لحاظ شوری (EC) در بخش کشاورزی قابل قبول می‌باشند. براساس میزان درصد سدیم، نمونه‌ها در رده عالی تا خوب قرار می‌گیرند که برای آبیاری مناسب می‌باشند. براساس اندیس نفوذپذیری بجز یک نمونه، همه نمونه‌ها دارای کیفیت خوب برای آبیاری می‌باشند و نفوذپذیری خاک را تغییر نمی‌دهند. در بیشتر نمونه‌ها میزان نسبت منیزیم کمتر از 50 می‌باشد که برای آبیاری مناسب هستند. مقایسه پارامترهای شیمیایی با دستورالعمل WHO نشان داد که هیچ کدام از پارامترها از حد مجاز تجاوز نمی‌کند. مقایسه TDS و کلرید نمونه‌ها با دیگر استانداردهای موجود نشان داد تنها یک نمونه جزء آبهای لب شور بوده و مناسب شرب نمی‌باشد. براساس میزان سختی، آب زیرزمینی دشت مورد مطالعه جزء آبهای با سختی بالا طبقه‌بندی می‌شود. باتوجه به دیاگرام شولر، کیفیت آب دشت مورد مطالعه در رده خوب قرار می‌گیرد. نتیجه‌گیری: براساس نتایج هیدروژئوشیمیایی، واکنش‌آب-سنگ و هوازدگی کانی‌های کربناته عامل اصلی در تغییر شیمی آب می‌باشد. از آنجائیکه بیشتر سنگهای تغذیه کننده آبخوان مورد مطالعه آهکی هستند غالب بودن یون‌های کلسیم و بی‌کربنات در آب زیرزمینی بدیهی بنظر می‌رسد. بجز چاه هایی که نفوذ آب شور در آنها محتمل بنظر می‌رسد در همه نمونه‌ها، پارامترهایی نظیر خطر شوری، SAR، سدیم محلول و اندیس نفوذپذیری قابل قبول برای کشاورزی می‌باشند و هیچ خطری مبنی بر قلیایی شدن خاک وجود ندارد. تغذیه آبخوان توسط سنگهای آهکی-دولومیتی و دولومیتی در برخی از منطقه ها سبب افزایش نسبت منیزیم در حدود 40 درصد از نمونه‌ها و افزایش سختی آب زیرزمینی شده است. هیچ کدام از پارامترهای شیمیایی از حد مجاز WHO تجاوز نکردند و نمودار شولر کیفیت آب دشت را در رده خوب طبقه‌بندی می‌کند.
محمد صادق علیائی؛ جواد فصیحی رامندی؛ حمید سپهریان؛ ضیاالدین الماسی
دوره 15، شماره 4 ، دی 1396، ، صفحه 101-112
چکیده
سابقه و هدف: با افزایش جمعیت و افزایش روزافزون مصرف آب در بخش‌های شرب، صنعتی و به‌ویژه کشاورزی، فشار زیادی بر ذخایر آب زیرزمینی وارد می‌شود. در کنار این چالش وقوع خشک‌سالی نسبتا طولانی‌مدت در نواحی خشک و نیمه‌خشک روند تغییرات کیفی و کمی آب را به مرز بحران رسانده است. در این تحقیق قصد داریم روند تغییرات کیفی آب زیرزمینی در دشت همدان–بهار ...
بیشتر
سابقه و هدف: با افزایش جمعیت و افزایش روزافزون مصرف آب در بخش‌های شرب، صنعتی و به‌ویژه کشاورزی، فشار زیادی بر ذخایر آب زیرزمینی وارد می‌شود. در کنار این چالش وقوع خشک‌سالی نسبتا طولانی‌مدت در نواحی خشک و نیمه‌خشک روند تغییرات کیفی و کمی آب را به مرز بحران رسانده است. در این تحقیق قصد داریم روند تغییرات کیفی آب زیرزمینی در دشت همدان–بهار را که به‌عنوان یکی از مراکز بزرگ کشاورزی کشور محسوب می‌شود، بررسی کنیم. مواد و روش‌ها: از تعداد 23 حلقه چاه در سطح دشت در شهریور 1394 نمونه‌برداری شد. برای اندازه‌گیری پارامترهای مورد نظر از روش‌های استاندارد استفاده شد. برای برآورد میزان تغییرات تراز آبخوان در سال‌های اخیر از اطلاعات موجود در اداره امور آب شهرستان استفاده و گراف‌های مورد نیاز رسم و ارزیابی شد. تمامی آنیون‌ها و کاتیون‌های موجود در آب به همراه فلوئور، نیترات و نیتریت سنجیده شد. نتایج و بحث: نتایج بررسی، کاهش افت تراز آب زیرزمینی با متوسط 1 متر در سال را نشان داد. پارامترهای مورد سنجش از روند تغییرات نامطلوب در کیفیت منابع آب زیرزمینی حکایت داشتند. حداکثر مقدار نیترات و نیتریت اندازه‌گیری‌شده برای منطقه به ترتیب 8/74 و 41/0 میلی‌گرم درلیتر بود. از مجموعه نمونه‌های برداشت‌شده در حدود 27 درصد از نمونه‌ها نزدیک به استاندارد ملی ایران بوده و با میانگین 43 میلی‌گرم درلیتر در مرز هشدار قرار داشتند. این درحالی است که میانگین کل محدوده برای نیترات 2/24 میلی‌گرم در لیتر بود. میزان فلوئور در بیشتر نمونه‌ها از حد استاندارد جهانی کمتر بود. همچنین میزان سولفات در برخی نمونه‌ها که در مسیر جریان فاضلاب شهری بودند بیش از حد استاندارد بود. نتیجه‌گیری: با توجه به اینکه میزان املاح در بعضی نمونه‌ها بیش از حد استاندارد بود، تنها راه اصولی و کارآمد برای جلوگیری از تغییرات کمی و کیفی، مدیریت بهینه در مصرف و بهره‌برداری قانونی از آبهای زیرزمینی و همچنین کنترل فاضلاب شهری است.
مهدی پناهی؛ فرهاد میثاقی؛ فرید قنبری
دوره 15، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 19-38
چکیده
چکیده سابقه و هدف: آب زیرزمینی از دیرباز، مهمترین منبع آبی مورد اطمینان بشر برای استفاده در بخش کشاورزی و شرب بوده است. برای آگاهی از وضعیت منابع آب زیرزمینی و مدیریت بهینه آن، لازم است از نوسانات سطح آب زیرزمینی و تأثیرپذیری کیفیت آب زیرزمینی از عوامل متعدد، به‌طور دقیقی بررسی شود. با پایش دقیق نوسانات و کیفیت آب زیرزمینی می‌توانیم ...
بیشتر
چکیده سابقه و هدف: آب زیرزمینی از دیرباز، مهمترین منبع آبی مورد اطمینان بشر برای استفاده در بخش کشاورزی و شرب بوده است. برای آگاهی از وضعیت منابع آب زیرزمینی و مدیریت بهینه آن، لازم است از نوسانات سطح آب زیرزمینی و تأثیرپذیری کیفیت آب زیرزمینی از عوامل متعدد، به‌طور دقیقی بررسی شود. با پایش دقیق نوسانات و کیفیت آب زیرزمینی می‌توانیم برنامه‌ریزی قابل‌اعتمادی در تأمین و مدیریت منابع آب داشته باشیم. بنابراین هدف از انجام این تحقیق تعیین روند تغییرات پارامترهای کیفی آبهای زیرزمینی دشت شبستر به منظور شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی و مشخص کردن نحوه استفاده از آن است. مواد و روش‌ها: در این پژوهش برای شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی دشت شبستر و مشخص کردن نحوه استفاده از آن از نتایج شیمیایی 15 متغیر کیفی نمونه‌های آب زیرزمینی 13 ایستگاه واقع در منطقه مطالعاتی طی سال‌های 91-1382 از آزمون ناپارامتری مان-کندال استفاده شد و اثر خود همبستگی مرتبه اول از سری داده‌ها حذف شد. شیب خط روند با روش سن محاسبه شد. پارامترهای کیفی مورد بررسی در این تحقیق عبارتند از: مجموع آنیون‌ها، مجموع کاتیون‌ها، EC، SAR، ، ، ، TH، Ph، TDS، ، Na%، ، و که در هر سال دوبار اندازه‌گیری شدند.ن تایج و بحث: نتایج نشان داد سری‌های زمانی مربوط به متغیرهای کیفی در اغلب ایستگاه‌ها (به جز ایستگاه علیشاه، سفیدکمر و ماه کم‌آب شبستر) روند صعودی داشته است. در ماه پرآب 36 سری (18 درصد) و در ماه کم‌آب 17 سری (9 درصد) روند مثبت معنی‌داری را در سطح پنج درصد از خود نشان دادند. همچنین در مجموع کل 390 سری موجود، تعداد 140 سری روند منفی و 250 سری روندی افزایشی یا بدون روند داشتند. همچنین در مورد بیشترین تعداد روند منفی، ایستگاه‌های علیشاه و سفیدکمر در هر دو ماه پرآب و کم‌آب در صدر قرار دارند. مقایسه نتایج بین ایستگاه‌ها حاکی از آن است که کیفیت آبهای زیرزمینی دشت شبستر در قسمت جنوبی دشت وضعیت بحرانی‌تری دارد. در حالت کلی می‌توان نتیجه گرفت که طی زمان کیفیت آب زیرزمینی منطقه مورد برسی افت داشته است. نتایج حاصل از بررسی مقادیر ضرایب همبستگی سری‌های زمانی متغیرهای کیفی با بارش نرمال سالانه در دوره آماری (1388- 1382) نشان می‌دهد که هیچ یک از متغیرهای کیفی معنی‌داری خاصی در سطح پنج درصد با مقدار بارش سالانه ندارند. نتیجه کلی به‌دست‌آمده در این بخش حاکی از عدم ارتباط بین بارش‌های صورت‌گرفته در مقیاس سالانه و متغیرهای کیفی است. این در حالی است که تراز سطح ایستابی در طول سال‌های مشترک آماری با متغیرهای کیفی (1391- 1382) تقریبا با شیب ثابتی افت داشته است. همچنین متغیرهای اقلیمی بارش، دما و تبخیر عامل تغییردهنده خصوصیات کیفی آبهای زیرزمینی دشت شبستر تشخیص داده نشدند و تغییرات نامطلوب آنها تحت تأثیر عوامل انسانی تشخیص داده شدند. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده می‌توان گفت که در صورت ادامه وضع موجود امکان استفاده پایدار از منابع آب زیرزمینی دشت شبستر غیرممکن خواهد بود. با عدم تصفیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی و رها شدن زه‌آب‌های کشاورزی در سطح دشت و همسایگی با دریاچه ارومیه و پیشرفت شوره‌زار، کیفیت آب‌ها به طرز نامطلوبی تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت
