مجید حمامی؛ سید احمد میرباقری؛ سید مهدی برقعی؛ مجید عباسپور
دوره 15، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 153-172
چکیده
سابقه و هدف:
رودخانه ها از مهمترین منابع آبی و اکوسیستمهای مهم و آسیبپذیر داخل خشکی به حساب میآیند. امروزه به علت مصرف بیرویه آب و آلوده شدن آب رودخانهها توسط منابع غیرطبیعی و انسانی، کیفیت این نوع منابع آبی تهدید شده است. رودخانه پیربازار و تالاب انزلی در دو دهه گذشته دچار یوتروفیکاسیون شدید شده است؛ به همین دلیل ...
بیشتر
سابقه و هدف:
رودخانه ها از مهمترین منابع آبی و اکوسیستمهای مهم و آسیبپذیر داخل خشکی به حساب میآیند. امروزه به علت مصرف بیرویه آب و آلوده شدن آب رودخانهها توسط منابع غیرطبیعی و انسانی، کیفیت این نوع منابع آبی تهدید شده است. رودخانه پیربازار و تالاب انزلی در دو دهه گذشته دچار یوتروفیکاسیون شدید شده است؛ به همین دلیل ارزیابی و برآورد تغییرات کیفیت آب مصب رودخانه اصلی تغذیهکننده تالاب انزلی (رودخانه پیربازار)، در اولویت قرار دارد.
مواد و روشها:
این پژوهش وضعیت یوتریفیکاسیون و پیشبینی تغییرات زمانی-مکانی غلظت مواد مغذی مانند آمونیاک- نیتروژن (NH۳-N)، نیترات (NO۳-N) یا بهطورکلی نیتروژن کل (TN)، فسفر (PO۴-۳) و یا TP، اکسیژن محلول (DO) را در رودخانه پیربازار بررسی و ارزیابی میکند. نمونهگیری از ۱۰ نقطه حوضه آبریز طی مدت ۱۸ ماه از دی ۱۳۹۳ تا پایان خرداد ۱۳۹۵ انجام شد. هدف این پژوهش تهیه نقشه پهنهبندی و برآورد دقیق وضعیت پارامترهای کیفی موجود و آینده حوضه آبی با استفاده از نقشههای پهنهبندی و نرمافزار تحقیقاتی توسعهیافته توسط نگارندگان و بهرهگیری از پنج روش درونیابی کریجینگ، اسپلاس، رگرسیون چندجملهای، عکس فاصله، چندجملهای موضعی و انتخاب روش بهینه است. انتخاب بهترین روش با استفاده از روش اعتبارسنجی متقابل و بر اساس معیار ارزیابی جذر میانگین مجموع مربعات خطا (RMSE) صورت گرفت.
نتایج و بحث:
نتایج نشان داد که در این حوضه آبریز روش رگرسیون چندجملهای مرتبه ۲ (با میانگین ۲۰۷۵/۰ RMSE = برای نیتروژن کل و ۱۴۷۵/۰RMSE = برای فسفر کل) برای برآورد غلظت نیترات و فسفات در حوضه آبریز، بهترین روش بوده و روش چندجملهای موضعی با توان ۱۰ از مرتبه ۳ (با میانگین ۳۳۱/۰RMSE = برای نیتروژن کل و ۲۲/۰RMSE = برای فسفر کل) بدترین روش در مقایسه با سایر روشها است. برای تهیه نقشه پهنهبندی، ابتداء نقشههای ماهانه و سپس نقشههای فصلی توزیع مکانی غلظت نیترات و فسفات ایجاد شدند و تغییرات زمانی (فصلی) مواد مغذی در دهانه ورودی به تالاب (مصب رودخانه پیربازار) بیان شد. نتایج نشان داد که میانگین غلظت مواد مغذی آب رودخانه پیربازار (۶۱۶/۰ میلیگرم در لیتر برای نیتروژن کل و ۳۲۵/۰ میلیگرم در لیتر برای فسفر کل)، طبق دستورعمل اروپایی ۸۰/۷۷۸/EEC و استاندارد OECD بالاتر از حد مجاز هستند (حد مجاز این ماده در حالت عادی و در بیشتر آبهای شیرین ۱/۰ تا ۵/۰ میلیگرم در لیتر برای نیتروژن کل و ۰۱/۰ تا ۱/۰ میلیگرم در لیتر برای فسفر کل است). همچنین طبق نتایج بهدستآمده از این نرمافزار، متوسط نسبت نیتروژن کل به فسفر کل (TN/TP) در ورودی تالاب، ماکزیمم مقدار (۷/۳۳) بوده که بالاتر از حد مجاز ۱۶ است. بنابراین آب منطقه در شرایط نوع یوتروفیک پیشرفته و بحرانی قرار دارد. با توجه به مقدار مثبت و بالای ضریب همبستگی برای فسفر کل و نیتروژن کل که بین ۸۷/۰ تا ۹۱۸/۰ (میانگین ۸۹۴/۰) به دست آمد، میتوان استدلال کرد که فسفر و نیتروژن در این حوضه آبی به احتمال زیاد دارای منشاء یکسان و مشترکی هستند؛ ضمن اینکه مقدار ضریب عملکرد نیز بین ۱۸۷/۰ تا ۷۲۱/۰ متغیر بوده که به ترتیب برای نیترات و فسفات بهترین عملکرد را نشان داده است.
نتیجهگیری:
با استفاده از نقشههای پهنهبندی و بهرهگیری از تکنیک بهترین روش درونیابی میتوان تغییرات پارامترهای کیفیت آب را با دقت زیاد ارزیابی و برآورد کرد. پیشبینیهای حاصل از این تحقیق نشان میدهد متوسط غلظت سالیانه آمونیوم، نیترات، نیتریت، فسفات و املاح محلول در آب رودخانه پیربازار در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۱۰ به ترتیب حدود ۲/۱%، ۲/۳%، ۳۲%، ۵%، ۷% و ۴/۳%، ۹%، ۸۷%، ۱۴%، ۵/۱۶% نسبت به وضعیت کنونی، افزایش رشد خواهند داشت که در نوع خود یک یافته جدید محسوب میشود که در مدیریت کیفی حوضه آبریز یک نوآوری قابل اعتماد است.
حسین صباحی؛ محمد فیضی؛ هادی ویسی؛ کمال سادات اسیلان
دوره 7، شماره 4 ، تیر 1389
چکیده
رودخانه سیکان یکی از شاخه های انتهائی حوزه آبریز رودخانه سیمره می باشد 57 درصد اراضی کشاورزی شهرستان دره شهر در استان ایلام در اطراف این رودخانه قرار دارند. با توجه به مصرف سالیانه 1343 تن انواع کود های شیمیایی در این زمینها، انتظار می رود زه آب حاصل از زمین های کشاورزی که به رودخانه سیکان می ریزد، کیفیت آب رودخانه را تحت تاثیر قرار دهد. ...
بیشتر
رودخانه سیکان یکی از شاخه های انتهائی حوزه آبریز رودخانه سیمره می باشد 57 درصد اراضی کشاورزی شهرستان دره شهر در استان ایلام در اطراف این رودخانه قرار دارند. با توجه به مصرف سالیانه 1343 تن انواع کود های شیمیایی در این زمینها، انتظار می رود زه آب حاصل از زمین های کشاورزی که به رودخانه سیکان می ریزد، کیفیت آب رودخانه را تحت تاثیر قرار دهد. جهت پایه ریزی استراتژ یهای مدیریتی آینده، کیفیت فصلی آب رودخانه، بعداز ورود این زه آ بها مورد بررسی قرار گرفت . به این منظور خصوصیات کیفی آب که احتمال می رفت در اثر ورود زه آب کشاورزی تغییر کنند، در چهار فصل سال انداز هگیری شدند. دامنه غلظت 〖NH〗_3 از 53/0 تا 55/0 در تابستان و بهار و از 19/0 تا 26/0 میلی گرم بر لیتر در پاییز و زمستان متغیر بود که در تابستان و بهار بالاتر از حد مجاز برای آب آشامیدنی (کمتر از 3/0) بود. نیترات در حد مجاز برای آب قابل شرب بوده و در دامنه 7/3 تا 3/7 به ترتیب در پاییز و تابستان متغیر بود. سطح فسفات بین 007/0 تا 032/0 بترتیب در زمستان و تابستان متغیر بود که در حد استاندارد فسفات جهت جلوگیری از مشکلات وابسته به اتریفیکاسیون (کمتر از 035/0 میلی گرم فسفر بر لیتر می باشد. در پاییز غلظت سولفات بالاتر از استاندارد توصیه شده یعنی 250 میلی گرم بر لیتر بود. اکسیژن محلول (DO) و تقاضای اکسیژن شیمیایی (COD) در حد کاملاً قابل قبولی قرار داشتند. فعالیت های کشاورزی به عنوان دلیل اصلی افزایش نسبی پارامترهای ذکر شده شناسایی شدند.