احسان مالکی‌پور؛ محمدحسین شریف زادگان
چکیده
سابقه و هدف: هزینه مبادله که برخاسته از اقتصاد نهادگرا است، با مفهوم کارایی مرتبط است. یکی از وظایف برنامه‌ریزان، افزایش کارایی فرایند برنامه‌ریزی است، به همین دلیل شناسایی عوامل مؤثر بر هزینه مبادله همچون هزینه‌های جست‌وجوی اطلاعات، مذاکره، ایجاد و اعمال سازوکارهای نظارتی حائز اهمیت است. زیرا از این طریق است که برنامه‌ریزان ...
بیشتر
سابقه و هدف: هزینه مبادله که برخاسته از اقتصاد نهادگرا است، با مفهوم کارایی مرتبط است. یکی از وظایف برنامه‌ریزان، افزایش کارایی فرایند برنامه‌ریزی است، به همین دلیل شناسایی عوامل مؤثر بر هزینه مبادله همچون هزینه‌های جست‌وجوی اطلاعات، مذاکره، ایجاد و اعمال سازوکارهای نظارتی حائز اهمیت است. زیرا از این طریق است که برنامه‌ریزان می‌توانند با تکیه بر طراحی نهادی ساختارهای حکمرانی، هزینه مبادله را کاهش دهند. طرح تفصیلی در نظام برنامه‌ریزی ایران، برنامه‌ای است که بازیگران متعددی از جمله شهروندان و شهرداری در طول سال با آن درگیر هستند. هدف این مقاله کاهش هزینه‌های مبادله برای بازیگران مختلف درگیر در فرایند طرح تفصیلی است که از طریق شناسایی عوامل موثر بر ایجاد هزینه مبادله در فرایند طرح تفصیلی شهر اصفهان، تعیین عوامل کلیدی و تولید سناریوهای امکان‌پذیر با سازگاری بالا برای ساختار حکمروایی طرح محقق خواهد شد.مواد و روش‌ها: این پژوهش از نوع مورد‌پژوهی قلمداد می‌شود. روش‌های گردآوری و تحلیل به کاررفته در این پژوهش کیفی و کمی و در مجموع ترکیبی است. عوامل موثر بر هزینه مبادله از تحلیل مضمون مصاحبه‌های صورت‌گرفته با بازیگران کلیدی در نرم‌افزار اطلس حاصل شد. در ادامه، پرسش‌نامه ماتریس تاثیرات متقابل بر اساس نظرات خبرگان تکمیل و محتوای آن با استفاده از روش میک‌مک تحلیل شد، تا از میان این عوامل پنج عامل کلیدی موثر بر هزینه مبادله شناسایی شوند. برای عوامل کلیدی، وضعیت‌های مختلفی در نظرگرفته شد که بر اساس دیدگاه خبرگان در مورد تاثیر این وضعیت‌ها بر یکدیگر و با استفاده از نرم‌افزار سناریوویزارد، سناریوهای با سازگاری بالا برای ساختار حکمروایی طرح شناسایی شدند.نتایج و بحث: کل هزینه‌هایی که برای تدوین طرح تفصیلی انجام می‌شود هزینه مبادله است. این هزینه‌ها شامل مواردی همچون حقوق کارمندان بخش عمومی درگیر طرح، شرکت‌های مشاور مرتبط با طرح، هزینه‌های زمانی مشارکت‌کنندگان در فرایند تدوین طرح تفصیلی است. عوامل موثر بر ایجاد هزینه مبادله در فرایند طرح تفصیلی اصفهان در سه مقوله کلان محیط نهادی، کیفیت حکمروایی و سرمایه دسته‌بندی می‌شوند که زیرمجموعه آنها ۲۳ عامل قرار دارند. در این بین، ۵ عامل قوانین و مقررات، دیوان‌سالاری، اعتماد میان بازیگران، سطح مشارکت و دسترسی به اطلاعات به عنوان عوامل کلیدی شناسایی شدند. با توجه به وضعیت‌های مختلفی که برای این عوامل در نظرگرفته شد، برای کمینه‌کردن هزینه مبادله ساختار حکمروایی طرح تفصیلی سه سناریو با سازگاری بالا شناسایی شدند که یکی از آنها در راستای تمرکززدایی و دو سناریوی دیگر به دنبال تمرکزگرایی در ساختار حکمروایی طرح تفصیلی است.نتیجه‌گیری: مقایسه عوامل موثر بر هزینه مبادله‌ی حاصل از تحلیل مضمون با آنچه از مبانی نظری به دست آمده نشان می‌دهد گرچه در دسته‌بندی و بیان عوامل تفاوت‌هایی وجود دارد اما ماهیت عوامل یکسان است. عوامل کلیدی موثر بر هزینه مبادله که با نظر خبرگی از میان این عوامل انتخاب شدند، بیشتر معطوف به مراحل اجرا و نظارت بر اجرا و بازنگری طرح تفصیلی هستند. فرایند سناریو نویسی برای ساختار حکمروایی طرح تفصیلی در راستای کاهش هزینه مبادله در این پژوهش، در قیاس با پژوهش‌های مشابه که صرفا به تحلیل هزینه مبادله پرداخته بودند، و انجام طراحی نهادی به شیوه‌ای نظام‌مند و قابل فهم، شکاف موجود دانش در این زمینه را تکمیل نمود. در هر سه سناریوی تولید‌شده، وضعیت یا حالات هر پنج توصیف‌گر یک سناریو، هم‌جهت یا هم‌راستا هستند به شکلی که برآیند آنها یک سناریوی کاملا تمرکزگرا یا کاملا تمرکززدا را شکل می‌دهد. شرایط رخ‌داده بیانگر این است که حکمروایی کاربری زمین شهری با استفاده از الگوهایی میسر است که اجزاء آن با هم سازگار باشند و از یک منطق واحد تبعیت کنند. این الگوها یکی از دو حالت تمرکزگرا و تمرکززدا هستند که در دوران معاصر و شهرهای مختلف سابقه تاریخی دارد.
محمدحسین شریف زادگان؛ سحر ندایی طوسی
دوره 12، شماره 3 ، مهر 1393
چکیده
دست‌یابی به رقابت‌پذیری، از دیدگاه بسیاری از صاحب‌نظران مانند مایکل‌پورتر، مستلزم به‌کارگیری نوع خاصی از الگوهای‌توسعه‌فضایی ازجمله"خوشهایشدن"، به‌عنوان یک ابزار‌سیاست‌گذاری است؛ با این خردمایه که براساس مدل‌های مارشال-رومر، پورتر و جیکوبز، هم‌جواری شرط اصلی برای انتقال‌دانش(شکل‌گیری‌سرریزهای‌دانشی)، ...
بیشتر
دست‌یابی به رقابت‌پذیری، از دیدگاه بسیاری از صاحب‌نظران مانند مایکل‌پورتر، مستلزم به‌کارگیری نوع خاصی از الگوهای‌توسعه‌فضایی ازجمله"خوشهایشدن"، به‌عنوان یک ابزار‌سیاست‌گذاری است؛ با این خردمایه که براساس مدل‌های مارشال-رومر، پورتر و جیکوبز، هم‌جواری شرط اصلی برای انتقال‌دانش(شکل‌گیری‌سرریزهای‌دانشی)، تسهیل تولید نوآوری و در نتیجه رقابت‌پذیری است. لیکن پذیرفتن بی‌قیدوشرط ابزار سیاست‌گذاری"خوشه"، به‌منظور دست‌یابی به رقابت‌پذیری و تعمیم آن به کلیه بسترها بی‌توجه به مسیرهای تاریخی، اقتصادی، نهادی و جغرافیایی پیموده شده ناممکن و غیرموجه خواهد بود؛ براین اساس فرض پژوهش پیش‌رو، بر آن قرار داده شده که جغرافیای رقابت‌پذیری تنها در شرایطی، بسته به دو عامل(1) نوع منبع‌دانشی مورداستفاده برای دست‌یابی به نوآوری و (2) نوع‌میان‌کنش واحدهای‌فعالیتی برای دست‌یابی به رقابت‌پذیری، تابعی از هم‌جواری‌کالبدی است. این‌که تا چه‌اندازه و در چه شرایطی واحدهای رقابت‌پذیر وابسته‌به تجمع‌مکانی‌اند و آیا این تجمع‌ها از الگوی توسعه خوشه‌ای پیروی می‌کند، پرسشی است که این پژوهش به محوریت آن شکل‌گرفته‌است. دراین‌رابطه پس از انجام مصاحبه‌های عمیق با مدیران واحدهای فعالیتی رقابت‌پذیر، در خصوص ترجیحات‌مکان‌گزینی، نوع منبع‌دانشی مورد استفاده و ویژگی و هدف از میان‌کنش‌های برقرار با سایر واحدهای فعالیتی، با استفاده‌از مدل‌سازی معادلات ساختاری و براساس داده‌های‌تجربی و آماری گردآوری شده، به استخراج برازنده‌ترین بیانیه و چارچوب‌‌نظری توسعه‌ی‌فضایی رقابت‌پذیری با توجه به شرایط خاص بستر منطقه‌‌کلان‌شهری تهران پرداخته خواهدشد؛ به‌علاوه تحلیل‌های فضایی نقشه‌ای نیز در تشخیص تمایل واحدها به نوع خاصی از الگوهای‌مکان‌گزینی مورداستفاده قرارخواهد گرفت. برون‌داد این مطالعات ارائه چارچوب‌سیاست‌گذاری‌توسعه‌ی‌فضایی‌رقابت‌پذیری کلان‌شهر تهران خواهد بود که به‌عنوان راهنمای عمل موثری در زمینه تشخیص کارآمدی و سودمندی سیاست‌های توسعه فضایی برای تسهیل رقابت‌پذیری کلان‌شهر تهران به تفکیک رژیم‌های فعالیتی مختلف به‌شمار‌می‌آید. این چارچوب نشان‌دهنده آن است که کارکرد رقابتی کلیه‌ی فعالیت‌ها همواره از خوشهایشدن حاصل نمی‌شود و برخی از فعالیت‌های‌رقابت‌پذیر با خوشه‌ها (پیوندهای میان‌بخشی) مرتبط نیستند. برخی دیگر نیز تنها وابسته به مکانی‌خاص بوده و برخی فارغ از قید مکان هستند.
