تحلیل جامع آسیب پذیری محیط زیست دشت یزد-اردکان با دیدگاه سیستمی؛ چالش‌ها و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مدیریت آبخیز، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 گروه مهندسی طبیعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

3 گروه علوم و مهندسی آبخیزداری، شرکت دانش‌بنیان پویشگران فروغ فرداد، پارک علم و فناوری، یزد، ایران

4 گروه مدیریت محیط زیست، اداره کل حفاظت و محیط زیست، یزد، ایران

چکیده

سابقه و هدف: دشت یزد - اردکان متشکل از سامانه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی است که با دارا بود ن تولیدات کشاورزی، پیشینه فرهنگی، صنایع متعدد فولاد، کاشی، شیشه، نساجی، کوره پخت آهک، آسفالت، آجر و صنایع تولید شن و ماسه، معادن فلزی و غیرفلزی، وجود کویرهای بکر وسیع و منطقه ها و زیستگاه های طبیعی از اهمیت و جایگاه مهمی برخوردار است. حضور صنایع مختلف در کنار وجود مشکل کم آبی و خشکسالی های پی در پی با رشد جمعیت و نبود برنامه ریزی همه جانبه نگر در دشت، سبب شده آلود گی های محیط زیست در تمام ابعاد، شدت مضاعفی پیدا کند. از اینرو بررسی همه جانبه عامل های مؤثر بر ارزش ها و خدمات اکوسیستمی برای برنامه ریزی توسعه و مدیریت پا یدار منابع مختلف دشت امری ضروری است .
مواد و رو ش ها: در پژوهش حاضر، چارچوب "نیرومحرکه، فشار، وضعیت، اثر و پاسخ ( DPSIR ) به عنوان رویکردی سیستمی و ابزاری برای تدوین راهبردهای اجرایی و مدیریتی استفاده شد. بکارگیری این روش با تعیین پاسخ به نیروی محرکه و ساختاردهی به اطلاعات، تعیین ارتباطات مهم و ایجاد درک همه جانبه از مشکل ها در نهایت منجر به تهیه راهکارهای عملی برای توسعه پایدار می شود. به منظور ارزیابی روابط علی و معلولی چالش های محیط زیست دشت یزد - اردکان در بخش های مختلف، و برای بررسی ارزیابی آسیب پذیری و ارائه راهبردها با استفاده از این رویکرد سیستمی، اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات د قیق کتابخانه ای، استفاده از اسناد و مدارک، مشاهده، مصاحبه با نخبگان، برداشت های میدانی و پردازش تصویرهای ماهواره ا ی گردآوری شد. با تجزیه و تحلیل این اطلاعات، با بررسی اثر فشارها، تغییرات ایجاد شده در وضعیت محیط، پیامدها و تأثیرات بوجودآمده در سامانه های آب، خاک، هوا و جامعه انسانی تجزیه و تحلیل و را هکارها پیشنهاد شد.
نتایج و بحث: با بررسی روابط علی و پاسخ ها، زنجیره ای از ارتباطات علی و معلولی که با نیروی محرکه آغاز و به اعمال فشار بر محیط منجر می شد، شناسایی گردید . نتایج نشان داد، تهدیدهای دشت در پنج گروه تولید آلودگی، تغییر کاربری، مشکل ها ی سیاسی - اجتماعی و تغییرات اقلیمی و خشکسالی قرار گرفته اند. براساس ارز یابی آسیب پذیری ارزش های محیط زیست، مهمترین ارزش های منطقه که در معرض خطر شدید قرار دارند شامل صنایع، کشاورزی، هوای پاک، منابع آب زیرزمینی و سلامت جسمی و رو حی مردم می باشند . آلاینده های شهری، صنعتی و کشاورزی، فرسا یش خاک، افزایش صنایع و معادن، توسعه نامتوازن کشاورزی، سیاستگذاری های نامناسب و تغییرات اقلیمی از جمله تهد یدهایی دارای تأ ثیر شدید روی هوای پاک هستند. نکته دیگر قابل توجه، اینکه ، صنعت - معدن و کشاورزی به عنوان عامل بسیاری از مشکل های محیط زیستی منطقه، خود نیز از جانب اثرات بازخوردی در معرض آسیب قرار گرفته اند. در واقع کشاورزی منطقه با مصرف سم ها سبب آلودگی های منابع آب زیرزمینی، ایجاد خطر و بلااستفاده شدن آب برای مصرف شرب، کشاورزی و صنعت شده و هزینه ها را افزایش خواهد داد. این موضوع اهمیت "توسعه پایدا ر" را به جای "توسعه" بیشتر هویدا می سازد. بنابراین با توجه به اولویت حاصل شده، در تدوین برنامه و راهبردها احیاء قنوات و ترویج فرهنگ استفاده از این سیستم تأمین آب به جای حفر چاه، تدوین الگوی کشت، حذف محصو ل ها پر آبخواه و اصلاح صنایع از
مهمترین ابعادی است که باید به آن پرداخته شود .
نتیجه گیری: با توجه به پیچیدگی و تعدد عامل ها در بروز مشکل ها در نواحی مانند دشت یز د - اردکان ، بکارگیری رو ش های سنتی و معمول مبتنی بر دیدگاه غیر سیستمی در بررسی دلیل ها و ارائه راهکار در سالیان گذشته مؤثر نبوده است . جهت نیل به توسعه پایدار و برای اجتناب از حل مقطعی مشکل ها، بکارگیری رویکرد کل نگر و ابزارهایی مانند DPSIR برای چاره جویی ریشه ای و ارائه راهبردهای مناسب سیاستی توصیه می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A system approach toward comprehensive analysis of the vulnerability of Yazd-Ardakan plain environment; challenges and solutions

نویسندگان [English]

  • Vahid Moosavi 1
  • Mehdi Hayatzadeh 2
  • Ayoob Karami 3
  • Nayereh Poormolaee 4
1 Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Natural Resources, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Department of Watershed Management Engineering, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Ardakan University, Ardakan, Iran
3 Pooyeshgaran Forogh Fardad Co, Yazd science and technology park, Yazd, Iran
4 Department of Environment Islamic Republic of Iran, Yazd, Iran
چکیده [English]

Introduction: Yazd-Ardakan plain consists of political, economic, social, and ecological systems. It has valuable agricultural products, cultural background, various industries of steel, tile, glass, textile, lime kiln, asphalt, brick, and sand production industries as well as metal and non-metal mines. On the other hand, the existence of vast intact deserts and natural areas and habitats make this plane an important place in Iran. Variety of industries alongside water scarcity, drought, population growth, and lack of integrated planning has caused environmental pollution. Therefore, it is essential to comprehensively study the factors affecting different ecosystems services in this plain.
Material and methods: The DPSIR framework with a systems approach was used as a useful tool for formulating executive and managerial strategies. Applying DPSIR could finally result in identifying practical solutions for sustainable development by determining the response to the driving forces and structuring the information, determining the important connections, and comprehensive understanding of the problems. In the present study, the DPSIR system approach was used to evaluate the causal relationships of the environmental challenges of the Yazd-Ardakan plain in different sectors. To this end, information collection was done based on a detailed study of official documents, literature review, interview with experts, field surveys, and analysis of satellite imageries. This framework was also used to evaluate the vulnerability and to suggest the planning strategies. From this, a chain of causal connections of driving forces and the consecutive pressures on the environment were identified. Considering pressure and changes happened to the environment and upon the information analysis, short- and long-term appropriate strategies to sustainable use of ecological, hydrological, economic, and social services of the plain were suggested to the policymaker.
Results and discussion: By examining causal relationships and responses, a chain of causal processes was identified that began with the driving force and led to the pressure on the environment. The results showed that the threats of the plain were divided into five groups of pollution resources, land-use change, socio-political problems and climate change, and drought. Based on the assessment of the environmental values vulnerability, industry, agriculture, clean air, groundwater resources and the physical and mental health of the people were the most important values in the region that were at high risk. Urban, industrial, and agricultural pollutants, soil erosion, increasing industries and mines, agricultural development, inappropriate policies, and climate change were threats that had a severe impact on clean air. Another noteworthy point is that industry mining and agriculture, as the cause of many environmental problems in the region, have themselves been damaged by the effects of their feedbacks. In fact, in the study area, groundwater pollution caused by agricultural pesticides is dangerous and makes water unusable for drinking, agriculture, and industry. This highlights the importance of "sustainable development" rather than "development". Therefore, according to the achieved priority in formulating plans and strategies, reviving qanats and promoting the culture of using this water supply system instead of digging wells, developing cultivation patterns, eliminating water-intensive products, and reforming industries are among the most important aspects that should be addressed.
Conclusion: Examining the reasons and providing solutions for environmental crises in areas such as Yazd-Ardakan plain has not been effective as they only applied traditional and common methods based on non-systemic perspectives. To achieve sustainable development and face the complexity and multiplicity of factors in the occurrence of those problems, it is recommended to use a holistic approach and tools such as DPSIR. It will lead to better finding the roots of the problems and offering appropriate policy strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vulnerability Analysis
  • Strategic Planning
  • Ecosystem Services
  • DPSIR
Atkins, J.P., Burdon, D., Elliott, M. and Gregory, A.J., 2011. Management of the marine environment: Integrating ecosystem services and societal benefits with the DPSIR framework in a
systems approach. Marine Pollutant Bulletin. 62(2), 215-226.
Bemani, A., Khorasani N., Pourdara, H. and Nejadkoorki, F., 2010. Qualitative and quantitative properties and management of Yazd Industrial Township waste. Journal of Natural Environment. 63(2), 143 -157. (In Persian with English abstract).
Carr, E.R., Wingard, P.M., Yorty, S.C., Thompson, M.C., Jensen, N. K. and Roberson, J., 2007. Applying DPSIR to sustainable development. International journal of sustainable development & world ecology, 14, 543-555.
De Chazal, J., Quétier, F., Lavorel, S. and Van Doorn, A., 2008. Including multiple differing stakeholder values into vulnerability assessments of socio-ecological systems. Global Environmental Changange. 18, 508–20.
De Lange, H.J., Lahr, J., Van der Pol, J.J.C., Wessels, Y. and Faber, J.H., 2009. Ecological vulnerability in wildlife. An expert judgment and multi-criteria analysis tool using ecological traits to assess relative impact of pollutants. Environmental Toxicology and Chemistry: An International Journal. 28, 2233–40.
EEA, E., 1999. Environmental indicators: Typology and overview. European Environmental.
Farahanifard, S., 2010. The reform of consumption pattern and the environment. Eghtesad-e Islami. 8 (34), 97 -123. (In Persian with English abstract).
Jahanishakib, F., Malekmohammade, B., Zebardast, L. and Adele, F., 2015. Investigate the potential and application of ecosystem services as ecological indicators in the DPSIR model (Case study: Choghakhor Wetland). Environmental. Research. 5(10), 109-120. (In Persian with English abstract).
Jangi Marti, A. and Najaf-Abadi, M., 2011. Irrigation partnership management development strategies using SWOT analytical model in Ardabil provinces. In Proceedings 4th Conference on Iran Water Resource Management, Tehran, Iran.. 3-4 May, Tehran, Iran. pp. 131-138. (In Persian with English abstract)
Jazi, H., Karkehabadi Z. and Kamyabi, S., 2018. Sustainability analysis of Garmsar as a city dependent to the upstream watershed based on DPSIR assessment model. Iran-Watersh. Management Science & Engineering. 12(14), 115-124. (In Persian with English abstract).
Mohamadi, H. and Moghadam, A., 2011. Virtual water trade for major agricultural products in Iran. Proc. 2ed Conf. on Iran Water Resource Research, 23-24 January, Zanjan, Iran. (In Persian with English abstract).
Müller, F. and Burkhard, B., 2012. The indicator side of ecosystem services. Ecosystem Services, 1(1), pp.26-30.
Pooyeshgaran Fardad Consulting Eng, 2017. An analysis of the environmental situation of Yazd-Ardakan plain. Internal Report, 1, 1-150. (In Persian).
Saadati, S., Motevallian, S.S., Rheinheimer, D.E. and Najafi, H., 2013. Indicators for sustainablemanagement of wetland ecosystems using a DPSIR approach: A case study in Iran. In Proceedings 6th International Perspective on Water Resources and the Environment Conference, 7th-9th January, Izmir, Turkey.
Tarhani, F., 2010. Defense industries’ solutions for consumption pattern reform. Journal. of Defense Strateg. 8(29) 103-142. (In Persian with English abstract).
Zacharias, I., Parasidoy, A., Bergmeier, E., Kehayias, G., Dimitriou, E. and Dimopoulos, P., 2008. A “DPSIR” model for Mediterranean temporary ponds: European, national and local scale comparisons. Annales del Limnologie-International Journal of Limnology. 44, 253-266.
Zebardast, L., Salehi, A., Momeni, M., Afrasiabi, H. and Mohamad-Amini, M., 2015. Introducing a system approach for environmental planning of air pollution using driving force- pressure- state- impact-response (DPSIR) framework case study: Tehran. Journal of Environmental Studies. 41(1), 129-141. (In Persian with English abstract).
Zolikhaei, S.L., Naderi Mahdeei, K. and Movahedi, R., 2019. Designing a model for agricultural water sustainable management (AWSM) by using DPSIR approach (Hamadan, Iran). Agricultural Knowledge and Sustainablity Devlopement. 29(4), 248-275. (In Persian with English abstract) .