جستاری پیرامون بوم‌شناسی سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایرا ن

2 گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

سابقه و هدف: امروزه محیط‌ زیست جهانی با چالش ­های گسترده‌ای از جمله تغییر اقلیم، فرسایش خاک، کاهش تنوع زیستی و در نتیجه عدم تاب­ آوری و به هم خوردن توازن بوم شناسی روبرو است. این نارسایی‌ها که نتیجه بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زیست محیطی است در قالب توسعه و رشد اقتصادی تجلی پیدا کرده است و عواملی مانند رشد نامتوازن جمعیت، جنبه‌های ناعادلانه بازار و الگوهای اقتصاد جهانی و فقر و بی‌عدالتی در بخش عمده‌ای از جهان به ویژه کشورهای جهان سوم در این فرآیند نقش داشته‌اند. در این رابطه دو دیدگاه که یکی مبتنی بر توسعه در قالب اقتصاد غربی آن  و دیگری با نگاه مارکسیستی تکامل یافته است و باعث بروز بحث‌ها و جدال‌ها در جوامع سیاسی شده و تجزیه‌ و تحلیل‌ها و تفسیرهای متضادی در رابطه با علل و عوامل مشکلات زیست محیطی ارائه شده است. در اواخر دهه 1960 میلادی که نقطه عطفی در توجه به محیط زیست بود، این نگرش‌ها نیز توسعه یافت و راه‌حل‌های مختلفی با در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بروز کرد.  در این دوره زمانی رشته‌های مختلفی مبتنی بر مبانی بوم شناختی از جمله اقتصاد سیاسی، بوم‌شناسی سیاسی و اقتصاد محیط زیست ظهور کرد و رهیافت‌های فلسفی در مورد اثرات متقابل انسان با محیط زیست خود نیز توسعه یافت. هدف از این نوشتار تجزیه و تحلیل چالش های جهانی زیست محیطی از دیدگاه بوم شناسی سیاسی و ارائه دیدگاه های موجود در از ابعاد سیاسی و اجتماعی در این زمینه می باشد.
مواد و روش ­ها: ماهیت این نوع مطالعات اصولاً به شکل بررسی منابع و اسناد مرتبط با آن و همچنین مشاوره با صاحب نظران و خبرگان می ­باشد و در پژوهش حاضر برخی از رهیافت­ های تلفیقی نیز مدنظر قرار گرفته است. از طرفی چون مطالعات بوم شناسی سیاسی نسبتاً جدید بوده، تنوع منابع موجود در آن اندک و محدود است. بدین ترتیب مطالب این مقاله عمدتاً از تجزیه و تحلیل منابع و اسناد و دیدگاه ­های متنوع صاحب نظران گرفته شده است.
نتایج و بحث: شکل­ گیری نگرش جدید سیاسی در مورد رفتار مخرب انسان در محیط ­زیست که در قالب مبانی بوم­ شناختی بوده است منشاء پیدایش علم بوم ­شناسی سیاسی گردید. اصولاً علم بوم ­شناسی، علمی سیاسی است که در برخی موارد آن را "علم عصیانگر" نیز می­ نامند. در اوایل دهه هفتاد میلادی تجزیه و تحلیل­ کنندگان مسائل سیاسی به دنبال نارضایتی از نحوه تفسیر مشکلات زیست­ محیطی که عمدتاً ابعاد سیاسی داشت ولی به گردن جمعیت، فناوری نامناسب و مدیریت ضعیف انداخته می­ شد، بوم ­شناسی سیاسی را معرفی کردند.  بدون تردید ترکیب علوم طبیعی و اجتماعی درک ما را از تغییرات بوم ­شناختی و نیاز به توسعه پایدار افزایش می‌دهد ولی متاسفانه در این موارد ابعاد سیاسی معمولاً نادیده گرفته می­ شود و عملاً بوم ­شناسی، سیاست­ زدائی می ­گردد. گرچه توسعه پایدار بخش جدانشدنی از رابطه انسان و محیط است در اکثر منابع عمدتاً فاقد عنصر سیاسی است. بوم ­شناسی سیاسی بر مطالعه بازیگران سیاسی، شرایط و تبعات تغییرات محیطی، بازیگری بین نیروهای متنوع اجتماعی سیاسی و رابطه بین این نیروها و تغییرات محیطی، به همان نقشی که علم بوم ­شناسی در تحلیل و تفسیر رابطه بین موجودات زنده و بوم نظام‌ها بازی می‌کند تاکید دارد. در نتیجه امروزه روند توسعه علم بوم شناسی بیشتر جنبه های اجتماعی پیدا کرده و قالب های نوینی در این رابطه شکل گرفته و از انحصار صرفاً جنبه های فنی خارج شده است.
نتیجه ­گیری: صرف­نظر از دیدگاه­ ها و پارادایم ­های عقیدتی، خواه از منظر اقتصاد سرمایه ­داری و خواه از نگاه مارکسیستی، امروزه محیط­ زیست جهانی با چالش ­های بسیار زیادی روبرو است که برای مقابله با این چالش ­ها نوعی ائتلاف جهانی در رابطه با سیاست‌گزاری و تصمیم گیری ضروری است تا بدان وسیله بتوان "با نوعی تفکر جهانی در مقیاس محلی عمل کرد". از طرفی دیگر رهیافت­ های حاصل برای مقابله با این چالش ­ها باید جامع و همه ­جانبه نگر و مبتنی بر تفکر بوم ­شناختی و در چارچوب اجزای اصلی توسعه پایدار یعنی اجتماع، اقتصاد و محیط­ زیست باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An essay on political ecology

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Zolfaghariyan 1
  • Alireza Koocheki 2
1 Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Introduction: Today, environment is globally facing extensive challenges including climate change and global warming, soil erosion, reduced biodiversity and hence lack of resilience and ecological balances. This has been caused by improper use of environmental resources in the context of economic growth and development based on imbalanced population growth, world market inequities and world economic patterns and also unfair distribution of wealth in the in the most part of the world particularly in the third world countries. In this respect two views, one based on western vision of development and other on the Marxist attitude have been evolved which brought up arguments and conflicts in political societies and developed conflict analysis and interpretations, related to the causes of the present environmental degradation and problems. In the late 1960s, which was a turning point, in attrition towards the global environment, these paradigms were also developed and resolutions based on the attention economic, social and political aspects were evolved. In that period different disciplines associated with ecological principles such as political ecology, political economy and environmental economy were structured and philosophical approaches on the interactive impact of human with environment was also introduced. On this respect with expansion of challenges related to the present world environment, analysis based on the political ecology and approaches for solving problems are needed. The purpose of this article is to analyze the global environmental challenges from the point of view of political ecology and present the existing views from the political and social dimensions in this field.
Material and methods: The nature of this type of studies are mainly based on the literature and documents available and also consultation with the experts. There for in this study this approach was employed and available integrated method was also taken into account. On the other hands since the study of political ecology is rather new availability of the appropriate documents and other related literature was a challenge.
Results and discussion: Now political views on the detrimental effects of human on the environment based on the ecological principles was the reason for development of political ecology. Basically, ecological science is a political one which is sometimes also called subversive science (Sears, 1964). In the early 1970s political analysts were tired of the interpretation of environmental problems, which were political but population inappropriate technology and weak management were accused for this, therefor in this respect political ecology was developed (Blaikie and Brookfield, 2015). With no doubt integration of natural and social sciences broadens our understanding of the need for sustainable development, but unfortunately the political side is normally ignored and practically ecology is depoliticized. Although sustainable development is a tight segment of the process of interrelationship between human and the environment, most scientific sources lacks political elements. Political ecology emphasizes on the political elements and emphasizes on the political actors, conditions and consequences, interplay of diverse social and political forces and their interrelationship with the environmental changes as the same role as ecological science plays in the interpretation of the relationship between the living organisms and their ecosystems.
Conclusions: for growth and development no matter what the views and ideological paradigms are, whether as a capitalism economy or Marxist prospective, today global environment is endangered with serious challenges. For facing these problems, a worldwide unity in policy and decision making is required whereby a so called "think globally act locally" principle could be achieved. On the other hand, approaches proposed should be holistic based on the ecological thoughts in the frame of the main components of society, economy and the environment.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecology
  • political attitude
  • political ecosystem
  • environmental challenges
Atkinson, A., 1991. Principles of Political Ecology, John Wiley and Sons Inc, London, England.
Aynehband, A., 2012. Principles and Fundamentals of Sustainable Agriculture, Shahid Chamran University Press, Ahvaz, Iran.
Bahar, F., Siadat, H., Taravaty, H., Alizadeh, A., Koocheki, A., Kousari, A. and Vahabzadeh, H., 1998. State of the World, Mashhad Jahade Daneshgahi Press, Mashhad, Iran.
Bassett, T.J., 1988. The political ecology of peasant herder conflicts in the northern Ivory Coast. Annals of the Association of American Geographers, 78(3), 453-472.
Beheshti, A., Mokhberdovran, F. and Koocheki, A., 2012. The Wheel of Life: Food, Climate, Human Rights and the Economy, Sokhan Gostar Publishing Company, Mashhad, Iran.
Berkes, F., 2012. Sacred Ecology, Routledge, London, England.
Blaikie, P., 1985. The Political Ecology of Soil Erosion in Developing Countries, Longman Development Service, London, England.
Blaikie, P. and Brookfield, H., 2015. Land Degradation and Society, Routledge, London, England.
Bryant, R.L., 1992. Political ecology: an emerging research agenda in the third-world studies. Political Geography, 11(1): 12-36.

Bryant, R. and Bailey, S., 1996. Third-world Political Ecology, Routledge, London, England.

Davis, M., 2002. Late Victorian Holocausts: El Niño famines and the making of the third world, Verso Books, London, England.

Ehrlich, P.R., 1978. The Population Bomb, NY, Buccaneer Books, United States.

Fairhead, J. and Leach, M., 1996. Misreading the African landscape: Society and ecology in a forest-savanna mosaic (Vol. 90), Cambridge University Press, Cambridge shire, England.
Ghorbani, M., Yazdani, S. and Zare Mirkadabad, H., 2010. Introduction to Sustainable Agriculture, the Economic Approach, Ferdowsi University of Mashhad Press, Mashhad, Iran.
Gliessman, S.R., 2015. Agroecology: The ecology of sustainable food systems, CRC Press, Florida, United States.
Graham, F., 1970. Since Silent Spring, Houghton Co, Houghton, New York.
Grossman, L.S., 1993. The political ecology of banana exports and local food production in St. Vincent, Eastern Caribbean, Annals of the Association of American Geographers. 83(2), 347-367.
Grossman, L.S., 2000. The Political Ecology of Bananas: Contract farming, peasants, and agrarian change in the Eastern Caribbean, University of North Carolina Press, North Carolina, United States.
Hamilton, L.M., 2007. The Gentle Subversive: Rachel Carson, Silent spring and the rise of environmental movement, Oxford University Press, Oxford, England.
Hardin, G., 1968. The tragedy of the commons, Science. 162(3859), 1243-1248.
Heilbroner, R., 1974. An Inquiry into the Human Prospect, W. W. Norton and Company, New York, United States.
Humphrey, M., 2007. Ecological Politics and Democratic Theory: the challenge to the deliberative ideal, Routledge, London, England.
Jepson, W.E., Brannstrom, C. and de Souza, R.S., 2005. A case of contested ecological modernisation: the governance of genetically modified crops in Brazil. Environment and Planning C: Government and Policy. 23(2), 295-310.
Kearns, G., 1991. Special comment: This common Inheritance: green idealism versus Tory Pragmatism. Journal of Biogeography. 18, 363-370.
Kull, C. A., de Sartre, X. A., and Castro-Larrañaga, M., 2015. The political ecology of ecosystem services, Geoforum, 61: 122-134.
Neumann, R.P., 1997. Primitive ideas: Protected area buffer zones and the politics of the land: Africa, Development and Change. 28, 559-582.
Odum, E., 1964. The New ecology, Bioscience. 50, 35-51.
Odum, E., 1971. Fundamentals of Ecology, Cengage Learning, Massachusetts, United States.
Peluso, N.L., 1992. Rich forests, poor people: Resource Control and Resistance in Java, University of California Press, California, United States.
Robbins, P., Polderman, A., and Trevor, B., 2001. Lawn and toxins: An ecology of the city, Cities. 18(6), 369-380.
Roszak, T., 1972. Where the Wasteland Ends: Politics and Transcendence in Post-Industrial Society,  Doubleday Books, New York, United States.
Russett, B. M., 1967. International Regions and the International System, Greenwood Press, Connecticut, United States.
Schanbacher, W.D., 2010. The Politics of Food: the global conflict between food security and food sovereignty, Stuttgart, Germany.
Seager, J., 2014. Carson, R. Silent Spring, Bloomsbury Academic Press, London, England.
Sears, P. B., 1964. Ecology—a subversive subject, BioScience. 14(7), 11-13.
Seo, W.J., 2009. Political Ecology and Environmental Justice: Analysis of information and communication technology, Ph.D. Thesis. University of Delaware, United States.
Souder, W., 2012. On a Farther Shore: The Life and Legacy of Rachel Carson, Author of Silent Spring, Broadway Book, New York, United States.
Taravaty, H., 2002. Eco-economy, Havaye Tazeh Tehran Press, Tehran, Iran.
Taravaty, H., 2008. Plan B: Rescuing a plant under stress and a civilization in trouble, Mashhad Jahade Daneshgahi Press, Mashhad, Iran.
Vahabzadeh, A., 1985a. Caring for the Earth: a strategy for sustainable living, Mashhad Jahade Daneshgahi Press, Mashhad, Iran.
Vahabzadeh, A., 1985b. Principles of Environmental Science. Atrak Publishing Company, Mashhad, Iran.
Vahabzadeh, A., 2005. Ecology: The experimental analysis of distribution and abundance, Mashhad Jihad Daneshgahi Press, Mashhad, Iran.
Vahabzadeh, A., Koocheki, A., and Alizadeh, A., 1979. Silent Spring, Ferdowsi University of Mashhad Press, Mashhad, Iran.
Van Emden, H.F., and Pedkall, B.D., 1996. Beyond Silent Spring, Springer, Berlin, Germany.
Vanloon, G.W., Patil, S.G., and Hugar, L.B., 2005. Agricultural Sustainability: strategies for assessment, Sage Publication, New Delhi, India.
Wolf, E., 1972. Ownership and political ecology, Anthropological Quarterly. 45(3), 201-205.
Zimmer, K.S., 2000. Rescaling irrigation in Latin America: the cultural images and political ecology of water resources, Ecumene. 7(2), 150-175.