برنامه ریزی راهبردی احیای محیط طبیعی رود دره های تهران ( نمونه موردی: رود دره درکه )

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران

2 دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

طی چند دهة اخیر، شهر تهران با افزایش چشمگیر جمعیت شهرنشین روبه­رو بوده است. این افزایش شهرنشینی و در پی آن استفاده از زمین جهت سکونتگاه­های شهری بدون در نظر گرفتن توان­های محیطی، باعث پیامدهای ناگوار و تخریب محیط­زیست در تهران شده است و تعادل بین شهر و محیط­زیست را مختل نموده است. رود دره­های شهری به عنوان یکی از عناصر ساختار اکولوژیکی شهرها می­توانند نقش مؤثری در جهت ایجاد تعادل بین فضای انسان­ساخت شهر و طبیعت ایفاء نمایند، اما استفاده گسترده سبب شده تا فشاری بیش از توان محیط به طبیعت وارد شود و شاهد از بین رفتن عناصر طبیعت مانند درختان، پوشش­گیاهی، آلودگی آب و... باشیم. لذا ایجاد و افزایش مکان­های تفریحی ، برنامه­ریزی محیط­های طبیعی در راستای حفظ و احیاء اکوسیستم­های طبیعی و بهره­برداری بهینه از آنها، امری کاملاً ضروری به نظر می­رسد. مقاله حاضر از نوع توصیفی – تحلیلی و بر اساس مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و مدل برنامه­ریزی استراتژیکQSPM  است. این پژوهش به بررسی روند برنامه­ریزی احیای محیط­طبیعی رود دره­ها در شهر تهران پرداخته و رود­درة­ درکه را به عنوان یک نمونه از این رود­دره­ها مورد مطالعه قرار داده و با انجام مطالعات میدانی و بررسی مدارک، بر اساس امکانات و فرصت­ها، محدودیت­ها و تهدیدات، راهبردهایی به منظور برنامه­ریزی احیای محیط­طبیعی این روددره ارائه داده است. نتایج تحقیق نشان دهندة آن است که؛ استراتژی­های انتخاب شده QSPM از میان پنج استراتژی برگزیده، استراتژی حفظ، احیاء، تقویت پوشش­گیاهی و زیستگاه­های طبیعی، با نمره جذابیت 048/6 نسبت به دیگر استراتژی­ها از اولویت بالایی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Strategic Planning for Reviving the Natural Environment of Tehran River Valleys (Case Study: Darakeh River Valley)

نویسندگان [English]

  • Lotfali Kozegar Kaleji 1
  • Arman Moslemi 2
1 Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

During the recent decades, Tehran County has faced a considerable growth in urbanites. This huge rate of urbanism and subsequently land using for urban habitancy without taking the environment potentials into account has caused serious consequences and has led to environment destruction in Tehran; disorganizing the balance between the county and the environment. Urban river valleys; as one of the elements of ecologic structure of the cities, can play an efficient role in creating balance between the human made city structure and the nature, but the widespread use has caused a hyper-pressure to the nature, resulting in waste of nature elements like trees, vegetation, water pollution, etc. Thus providing and increasing amusing places, planning natural environments in order to save and revive natural ecosystems and optimum exploitation of them looks totally vital. This paper is of descriptive- analytical and is based on SWOT strategic analysis combinational model and QSPM strategic planning model. This research has explored the process of planning for reviving the natural environment of river valleys in Tehran County and has studied Darakeh river valley as a case study. Performing field studies and reviewing records, this paper provides some strategies in order to plan for reviving the natural environment of this river valley based on facilities and opportunities, limitations and threats. The results of the research shows that the selected QSPM strategies is of the highest priority with an attraction scores of 6.048 among the other five strategies; i.e. selective strategy, protection strategy, reviving strategy, strengthening vegetation strategy and natural settlements strategy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • River Valley- Natural Environment- Tehran- Darakeh- SWOT
  1. ابرکار، مهروه (1387)، طراحی گردشگاه طبیعی درون شهری با معیارهای ادراک محیط نمونة موردی درة فرحزاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکدة محیط‌زیست دانشگاه تهران.
  2. آقابابایی، محمد‌تقی، بهتاش، محمد‌رضا و محمد امینی،مروارید(1389)، بررسی وضعیت روددرة فرحزاد (قبل و بعد از ساماندهی، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، دانش شهر، شماره15، شهریور ماه
  3. بمانیان، محمد‌رضا (1387)، برنامه ریزی در راستای احیای محیط‌طبیعی روددره‌های شهر تهران در رویکرد تحلیل عوامل راهبردیswot مطالعة موردی روددرة ولنجک، علوم محیطی، شماره4.
  4. بهرام سلطانی، کامبیز (1371)، مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول
  5. پور‌جعفر، محمد‌رضا (1383)، عناصر آب، خاک و گیاه در طبیعت مطالعة موردی روددرة دارآباد، هم‌اندیشی عناصر طبیعت، فرهنگستان هنر
  6. حکمت‌نیا، حسن و موسوی، میرنجف (1390)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین، چاپ دوم، یزد
  7. دانشپور، سید عبدالهادی، لقایی، حسنعلی، موسوی فاطمی، حسین و عباسی، رقیه(1390) اهمیت طراحی و بهسازی روددره‌ها در محیط‌شهری با رویکرد توسعه پایدار مطالعة موردی طراحی حاشیة روددرة فرحزاد، حد واسط بزرگراه نیایش بزرگراه همت، ماهنامه اطلاع‌رسانی آموزشی، پژوهشی، سال سوم، شماره 18
  8. زندی، مرجانه (1389)، ساماندهی منظر روددرة دارآباد با رویکرد منظر پایدار شهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد معماری منظر ، دانشگاه تهران
  9. صالحی، مهرنوش (1386)، طراحی اکولوژیک پارک‌های حاشیة رودخانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده محیط‌زیست، دانشگاه تهران
  10. عیسی نظر فومنی، عاطفه (1384)، ساماندهی و طراحی مسیل‌های متروکة شهر تهران مطالعة موردی رود درکه اوین درکه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد طراحی محیط و منظر، دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران
  11. فردار، دیوید (1379)، مدیریت استراتژیک، ترجمة علی پارسائیان و محمد اعرابی، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران، چاپ اول
  12. فلاح‌تفتی، مهرداد (1386)، کاربرد ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در فرایند طراحی محیط مطالعه موردی طراحی ساختار پیوسته گردشگری – تفریحی در روستا شهر فرحزاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده محیط‌زیست، دانشگاه تهران
  13. لقایی، حسنعلی (1375)، پارک‌های کوهستانی تهران، مجلة فضای سبز، جلد اول، انتشارات سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران
  14. مولوی پور، مهران (1379)، برنامه‌ریزی و توسعه تفرجگاه‌های ارتفاعات شمال تهران(از داراباد تا درکه)، پایان-نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
  15. Baudry. Jacqes & burel . francoise (2003)"landscape ecology: concept. Methods and application". Science publishers.
  16. Fernandes.j(2000)"landscape ecology and conservation management of alternatives in a highway EIA process" environment impact assessment review20. Pp 665-680
  17. Gutierrez, J.J, (1999), “Strategic Planning: What Works ... and What Doesn’t”, Confrence Presentation with Epaper, American Productivity & Quality Center, 1-25.
  18. Homby et al (2007). "Oxford advanced learners dictionary" oxford university press.
  19. Lindsey, G., (2003), Sustainability and Urban Greenways: Indicators in Indianapolis, Journal of the American Planning Association, Volume 69.
  20. Linehan, J. R.; Gross, M. & Finn, J. (1995). "Greenway Planning: developing a Landscape ecological network approach". Landscape and Urban Planning 33: 93-179.
  21. Shrestha, Ram K., Alavalapati, Janaki R.R, Kalmbacher, Robert S., (2004),”Exploring the Potential for Silvopasture Adoption in South- Central Florida: An Application of WOT-AHP Method”, Agricultural Systems ,81, 185-199.
  22. Thorne . j . (1993)"landscape ecology : a fanctuon for greenway design" Minneapolis university of Minnesota.
  23. Tourbier , J. (2004). "Existing Urban River Rehabiltattion schemes" , Dresden University of Technology
  24. Zhen,Lin, Cao, Shuyan, Wei,Yunjie, Dilly Oliver, Liu, Xuelin, Li, Fen, Koenig, Hannes, Tscherning, Karen, Helming, Katharina, (2009), Comparison of sustainability issues in two sensitive area & of China, Environmental science Policy, volume12.