پیامدهای محیطی-‌اکولوژیک خزش شهری در سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

سابقه و هدف:
تحمیل کارکردهای جدید از سوی شهرها به فضاهای پیرامونی منجر به شکل‌گیری و بروز نابسامانی در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی مناطق پیرامونی شده است  روندهای عمده جهانی که رقابت بر سر زمین را افزایش داده، موجب توسعه نامتوازن شهری شده است. به‌دلیل تراکم جمیعت در شهرهایی که گسترش شتابان دارند، آسیب‌های مخربی در محیط زیست و زمین‌های ارزشمند کشاورزی ایجاد می‌شود. از دیدگاه (Karol (2012 «خزش شهری» در ابتدا مشکلات چشمگیری نداشت. اما جلوه‌های مثبت این پدیده از مدت‌ها قبل کمرنگ شده است اتخاذ راهبرد صنعتی شدن، اقتصاد مناطق روستایی را به شدت تغییر داده و در نتیجه روستا‌ها را به شهرهای بدون برنامه تبدیل کرده است این پدیده، در آغاز، در مادرشهرها و شهرهای بزرگ اتفاق افتاد، ولی به‌تدریج بر اثر اتخاذ سیاست‌های تمرکزگرایانه سکونتگاهی، به شهرهای متوسط و میانی نیز انتقال یافته است. از این‌رو این تحقیق در نظر دارد با واکاوی و تحلیل دقیق پدیده خزش شهری و با ارائه راه‌حل‌های علمی به کاهش آثار زیان‌بار ناشی از آن در ناحیه مورد بررسی کمک کند.
مواد و روش‌ها:
برای سنجش دقیق پیامدهای پدیده خزش شهری در ناحیه مورد بررسی از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شد. در این روش با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و به کمک علم سنجش از دور و تحلیل‌های حاصل از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) روند تغییرات کاربری اراضی طی سال های ۱۳۶۹، ۱۳۸۵ و ۱۳۹۴ به تفکیک کاربری اراضی در ۷ نوع  کاربری (ساخت‌وساز مسکونی، ساخت‌وساز غیرمسکونی، زمین بایر درحال تبدیل، اراضی زراعی، اراضی باغی، مراتع و راه) بررسی شد. از گردآوری داده‌ها شامل بررسی تصاویر ماهواره‌ای لندست TM سال۱۹۹۰ و  ETM+سال ۲۰۰۶، HRVIR ۲۰۱۵ و نقشه 50000 :1 ناحیه همدان برای تشخیص بهتر پدیده‌ها و مقایسه آن با تغییرات کاربری اراضی طی دوره‌های بعد، استفاده شده است.
نتایج و بحث:
محاسبات انجام‌شده حاکی از آن است که در ناحیه همدان بر اثر رشد خزنده شهر به شکل گسسته، بیشترین میزان تغییر کاربری زمین در یک دوره ۲۵ ساله یعنی از سال ۱۹۹۰ میلادی تا سال ۲۰۱۵ در اراضی زراعی بوده است. به‌طوری که این اراضی به میزان ۱۰۱۷ هکتار در این دوره کاهش یافته است. در همین دوره اراضی مرتعی نیز  حدود ۱۸۹ هکتار کاهش داشته است. در مقابل، ساخت‌وساز مسکونی، در سال ۲۰۱۵ میلادی نسبت به سال ۱۹۹۰ میلادی به میزان ۸۰۵ هکتار افزایش یافته است. پس از آن ساخت‌وساز غیرمسکونی با میزان ۳۴۶ هکتار، اراضی باغی با مقدار ۱۶۹ هکتار و راه با حدود ۲۰ هکتار به ترتیب بیشترین میزان افزایش را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، میزان ۳۰۷ هکتار از مجموع ۶۴۴۶ هکتار از کل اراضی ناحیه مورد بررسی به صورت زمین بایر درآمده است که در حال تبدیل شدن به ساخت‌وساز‌های مختلف است. مقایسه آمارهای به‌دست‌آمده بیانگر آن است که ساخت‌وساز مسکونی همچنان روند افزایشی دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده مشاهده می‌شود که در شرایط کشور ایران، تحقیق حاضر که پیرامون شهر همدان انجام شده است با پژوهش‌های 2010 Jaeger,  و Ewing, 2008 و   Morote band Hernández, 2016 و دیگر پژوهشگران که در اروپا به بحث مسائل زیست‌محیطی و نبود سیاست‌های حمایتی برای جلوگیری از گسترش این ساخت‌وسازها اشاره کرده‌اند، منطبق بوده است.
نتیجه­ گیری:
در بررسی‌های مربوط به تحولات فضایی و تغییر کاربری اراضی کشاورزی توجه به این نکته که کدام عناصر به آرامی و کدام عناصر با سرعت بیشتری تغییر می‌کنند، از اهمیت شایانی برخوردار است. در این تحقیق نمایان شد که در مورد بررسی اراضی کشاورزی (زراعی و باغی) نسبت به سایر اراضی بیشترین میزان تغییر را داشته‌اند. بنابراین، اگر سیاست‌گذاری و اقدامات لازم برای جلوگیری از ادامه این روند صورت نگیرد، به دلیل فشار بر منابع، تبدیل و تغییر کاربری اراضی و در نتیجه نابودی زمین‌های ارزشمند کشاورزی آثار زیان‌بار زیست‌محیطی در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ecological-environmental consequences of urban sprawl in rural settlements around the Hamedan city

نویسندگان [English]

  • Naser Shafiei Sabet
  • Sogand Khaksar
Geography Department, Earth Sciences Faculty, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction:
Imposition by cities of new roles and functions on peripheral areas has provoked economic, social and spatial disturbances in those areas (Shafiei Sabet & Bozorgniya, 2013). In this regard, major global trends that have fuelled competition over land have also contributed to the development of urban imbalance (Ludlow, 2014). As a result of population density and pressure on resources in cities with rapid expansion, the environment is adversely affected with detrimental impacts on valuable agricultural land. In this regard, Karol argues that ‘urban spraw’ was not problematic at its outset, but the positive effects of this phenomenon are long gone (Lawrence, 2012). Industrialization of the economy has turned villages around cities into unplanned spaces (Deep & Saklani, 2014). This phenomenon raised concerns in connection with the metropolis and the main cities, but the gradual adoption of centralized housing policies and development approach by the state at the regional and local levels contributed to the this issue affecting the middle cities as well (Shafiei Sabet and Haratifard, 2011). Based on this, the present research intends to analyze this phenomenon accurately to help find solutions to mitigate the adverse effects by providing scientific solutions to reduce the damage caused by it in the studied area.
Materials and methods:
A descriptive-analytical method was used to measure accurately the consequences of urban sprawl in the study area. To this end, based on analysis of satellite imagery using Remote Sensing (RS) and the Geographic Information System (GIS), the land use change trends during the three periods of 1990, 2006, and 2015 were investigated for different land uses (residential construction, non-residential construction, changing arid land, agricultural land, gardens, pastures and roads). Then, the effects of urban sprawl on rural settlements around the city of Hamedan and its determinants were investigated. The data collection included the survey of Land sat TM satellite images in 1990, ETM + 2006, HRVIR 2015, and a 1: 50000 map of Hamadan Province for the enhanced detection of phenomena and their comparison with land use changes in subsequent periods.
Results and discussion:
The results suggest that, in Hamedan Province, the urban development and dispersed sprawling growth of the city has caused the highest rate of land use change in agricultural lands over a 27-year period, from 1990 to 2015. As a result, these lands have seen a decrease of 1017 hectares over this period and, at the same time, horticultural lands have also diminished by about 272 hectares. In the meantime, rangelands have dwindled by about 189 hectares. By contrast, residential construction increased by 805 hectares in 2015 compared to 1990, followed by an increase of 346 hectares in non-residential construction and 20 hectares in route and road construction. Moreover, an area of 307 hectares from the total area of 6446 hectares in the study area has been transformed into desert land, and therefore the scene of various construction activities. A comparison of the statistics suggests that residential construction continues to grow, so that the statistical results of three periods indicate an increase of about 17.8% in construction the study area from 1990 to 2015. According to the results, it can be seen that in current situation of Iran, the research undertaken on the marginal area of Hamedan is consistent with the researches of Yagre, Ewing, Morot and Hernandez and other researchers who have discussed environmental issues and the lack of supportive policies to impede the spread of these structures in Europe.
Conclusion:
In studies on spatial development and land use change of agricultural lands, it is important to note the parameters that undergo change progressively as opposed to those that change more rapidly. In this study, it was found that in the study area, farmlands (agro-horticultural lands) have undergone the highest change compared to other lands. Therefore, if policies and measures are not taken to prevent this trend to continue, the environmental damage will be caused by pressure on resources, conversion and land use change, resulting in the destruction of valuable agricultural land.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environment
  • Rural land use change
  • Hamedan
  • Urban sprawl
  1. Afrakhteh, H. and Hoji Poor, M., 2013. Urban sprawl and the consequence on sustainable rural development (Case study: periphery villages in Brigand city). International Quarterly Geography Institution. 39(11), 158-185.
  2. Ambatwati, L., Verhaeghe R, J., Pal, A. and Van Arem, B., 2014. Controlling Urban urban sprawl with integrated approach of space-transport development strategies. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 138, 679-694.
  3. Barry, K. and Lee, D., 2013. Measuring sprawl across the Urban Rural continuum using an amalgamated sprawl index. Sustainability. 5(5), 1806-1828.
  4. Beesly Kenneth, B., 2010. Book rid Rural Development institute the rural- urban Fringe., in Canada, conflict and controversy.
  5. Deep, S. and Saklani., 2014. Urban sprawl modeling using cellular automata. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science. 17(2), 179-187.
  6. Ebrahimi, A. Taleb, J., 2013. Software training in Arc GIS 10.1, Diagram bookmaker. [In Persian with English abstract]
  7. Eglin, R., 2010. Land Prioritization. The journal for development and governance issues Transformer. Anew Village Region. 16(2), 3-11.
  8. European Environment Agency., 2006. Urban sprawl in Europe: The ignored challenge. EEA Report.ISBN. Luxembourg, Office for Official Publications of the European Communities.
  9. European environment's Agency., 2014. Trends and prospects, in a global contextt. http://www.eea.europa.eu/soer#tab-global-megatrends.
  10. Ewing, R, Hamidi, SH, Preuss, L, and Dodds, A., 2014. Measuring Sprawl and Its Impacts an Update. Journal of Planning Education and Research. 35(1), 35-50.
  11. Fengming, x., Hong, S., Keith, C., Yuanman Hu., Xiaoqing, Wu, Miao L., Tiemao, S., Yong, G, Chang, G., 2012. The potential impacts of sprawl on farmland in Northeast China—evaluating a new strategy for rural development. Landscape and Urban Planning. 104, 34-46.
  12. Garcia-Lopez M. Sole-Olle, A. and Viladecans-Marsal, E., 2015. Does zoning follow highways? Regional Science and Urban Economics. 53, 148-155.
  13. General Population and Housing Census,.1986 a. 1991 b, 1996 c, 2006 d, 2011 e, 2015 f.. Iranian Statistics Agency. www. Amar.org.
  14. Jaeger, J. Rene, B. Christian, S, and Felix K., 2010. Suitability criteria for measures of urban sprawl. Ecological Indicators. 10, 397-406.
  15. Jaeger, J.A.G., 2002. Land schaftszerschneidung. Eine transdisziplina¨re Studie gema¨ß dem Konzept der Umweltgefa¨hrdung. Eugen Ulmer, Stuttgart.
  16. Kamila, A. and Pal, S. C., 2015. Urban Growth Monitoring and Analysis of Environmental Impacts on Bandura-I and II Block using Landsat Data. International Journal of Advanced Remote Sensing and GIS. 4, 965-975.
  17. Krieger, D., 1999. Saving open spaces: Public support for farmland protection (Working Paper Series wp99-1). Chicago: Center for Agriculture in the Environment.
  18. Laurent, B., 2002. Rural America's new problem: handling sprawl, Joplin M. elsewhere an influx of newcomers alters land scape, http://www.csmonitor.com/2002/1210/p03s01-ussc.html, The Christian Science Monitor- and taxes septic systems.
  19. Lawrence, K., 2012. Urban Sprawl to Triple by 2030, science daily. 2(4), 384-423.
  20. Li, S., and Nadolniyak, D., 2013. Agricultural Land Development in Lee County Florida: Impacts of Economic and Natural Risk Factors in a Coastal Area, Southern Agricultural Economics Association. Annual Meeting.
  21. Ludlow, D., 2014. Urban sprawl in Europe: The ignored challenge, http://eprints.uwe.ac.uk/10295, Technical Report. EEA/OPOCE.
  22. Morote Á., and Hernandez, M., 2016. Urban sprawl and its effects on water demand: A case study of Alicante, Land Use Policy., 50, 352-362.
  23. Rama Chandra K. S., 2003. Department of Civil Engineering, Indian Institute of Science, Bangalore 560 012, India-Map India.
  24. Rojas C, Moniz, I., and Pino J., 2013. Understanding the urban sprawl in the mid-size Latin American cities through the urban form: Analysis of the Concepcion metropolitan area (Chile). Journal of Geographic Information System. 5(3), 222.
  25. Satellite Images TM, ETM, SPOT, 1990 a, 2006 b, 2015 c., Iranian Space Agency, http://www.isa.ir.
  26. Scott, A., 2002. Urban Planning and Intergroup Conflict: Confronting a Fractured Public Interest. Journal of the American Planning Association. 68(1), 22-42.
  27. Seto, Karen C, Güneralp, Burak, Hutyra, Lucy R., 2012. Global forecasts of urban expansion to 2030 and direct impacts on biodiversity and carbon pools. Proceedings of the National Academy of Sciences. 109(40), 16083-16088.
  28. Shafiei Sabet, N., 2008.Tehran metropolitan sprawl and unsustainable agriculture in the peripheral villages (1976-2003): case villages’ area in Robat Karim, Thesis in Shahid Beheshti University.
  29. Shafiei Sabet, N, and Saeedi, A., 2008. Role policies concentrative habitation in revolution agricultural function villages’ periphery in Tehran metropolitan. Case study: villages’ area in Robat Karim.Geographical Community Iran. 397-422. [In Persian with English abstract [
  30. Shafiei Sabet, N, Ismailzadeh, H., 2013. Check of land - use change and instability ecosystem in north Tehran (The Case: the watershed toured Velenjak- Darakeh). Earth Knowledge Researches Magazine. 82-102. [In Persian with English abstract [
  31. Shafiei Sabet, N. Bozorgniya, F., 2013. Spatial effects Tehran metropolitan on the agriculture land use periphery villages. the first international conference of the ecology of land. [In Persian with English abstract [.
  32. Shafiei Sabet, N. Harati Fard, S., 2011. Analysis of agricultural land - use changes villages in Rabat Karim with the use of satellite imagery and GIS, 11th Congress Geographer – Iran. P13. [In Persian with English abstract [.
  33. Shafiei Sabet, N., 2014. Sprawl metropolis Tehran and uncertainty periphery villages, Environment preparation magazine. 24, 145-162. [In Persian with English abstract [.
  34. Zeng, C.H, Liu, Y, Stein, A, Jiao, L., 2015. Characterization and spatial modeling of urban sprawl in the Wuhan Metropolitan Area, China, International Journal of Applied Earth Observation and Geoformation. 35, 10-24.