TY - JOUR ID - 98099 TI - ارزیابی تنوع زیستی در نظام‌های کشاورزی استان ایلام در سال‌های 81 تا 93 JO - فصلنامه علوم محیطی JA - ENVS LA - fa SN - 1735-1324 AU - اصغری پور, محمد رضا AU - کمری, فاطمه AU - رمرودی, محمود AU - علی زاده, یاسر AD - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران AD - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران Y1 - 2019 PY - 2019 VL - 17 IS - 4 SP - 121 EP - 132 KW - تنوع زیستی کشاورزی KW - پایداری KW - سنجه غنای گونه ای KW - کشت بوم KW - عامل های اجتماعی – اقتصادی DO - 10.29252/envs.17.4.121 N2 - سابقه و هدف: تنوع در نظام کشاورزی بدلیل فرصت­ هایی که برای مدیریت ریسک بیان می­ کند، برای مواجهه با شرایط تولید ناهمگن و افزایش تولید درآمد از طریق ورود به بازارهای جدید یک استراتژی مهم برای غلبه بر چالش ­هایی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند در نظر گرفته می‌شود. یکی از مفاهیمی که در زمینه توسعه پایدار در کشاورزی مطرح است حفظ تنوع زیستی می ­باشد. توجه بیش از اندازه به جنبه­ های تولیدی و استفاده بیش از حد از نهاد ه­های برون مزرعه­ ای بدون در نظر گرفتن دیگر کارکردهای بوم شناختی این بوم ­نظام ­ها، سبب شده تنوع زیستی کشاورزی با روند روبه کاهش در همه سطح­ ها مواجه شود. در این شرایط وجود یک برنامه جامع در راستای پایش تنوع زیستی کشاورزی و همچنین ارزیابی عامل­ های مؤثر بر آن ضروری می‌باشد. بر این اساس، این مطالعه با هدف ارزیابی تغییر­های زمانی و مکانی تنوع نظام‌های زراعی استان ایلام و شناخت عامل­ های مؤثر بر آن در بازه زمانی 1383 تا 1395 اجرا شد. مواد و روش‌ها: داده ­ها از سالنامه‌های آماری، گزارش ­های سازمان برنامه و بودجه و سازمان جهاد کشاورزی جمع‌آوری گردید. از روش تجزیه رگرسیونی گام به گام پس رونده برای ارزیابی عامل ­های مؤثر بر تغییر­های تنوع زیستی محصول ­های آبی استفاده گردید. برای ارزیابی تغییر­های مکانی تنوع زیستی کشاورزی موجود در بوم­ نظام­ های آبی و عامل ­های مؤثر بر آن سنجه تنوع زیستی شانون-وینر محاسبه شد. بر اساس فرض ­ها، عامل­ های مؤثر بر تغییرهای مکانی تنوع به گروه عامل ­های جغرافیایی، عامل ­های اقلیمی و اکولوژیکی، عامل ­های فرهنگی­-­اجتماعی، عامل ­های اقتصادی و عامل­ های مدیریتی تقسیم شدند و اثر هر کدام از این عامل­ ها بر روی تنوع سنجیده شد. سپس عامل­ هایی که اثر آن­ها بر روی تنوع زیستی معنی ­دار برآورد نشد از مدل حذف شدند، و در نهایت مهم ­ترین عامل­ های مؤثر بر تغییر­های تنوع بین شهرستان­ های مختلف استان در مدل باقی ماندند. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که در طول دوره دوازده ساله روند کلی تغییر­های تنوع نظام‌های تولید کاهشی بود و تنوع در تمام شهرستان‌ها به استثنای ایلام و دهلران کاهش یافت. از این بین بیشترین میزان سنجه تنوع شانون­واینر در بازه زمانی مورد مطالعه مربوط به شهرستان ایلام با میزان عددی 1.90 در سال زراعی 95-1394 بود. عامل اصلی این افزایش تنوع، افزایش تعداد گونه­ های سبزیجات و گیاهان جالیزی و کاهش سطح زیر کشت و محصول ­های غالب (گندم و جو) بود. مهم‌ترین عامل­ های تعیین کننده تنوع در نظام‌های کشاورزی استان ایلام بترتیب تعداد آبادی دارای سکنه، متوسط درآمد خالص سالانه یک خانوار روستایی، تعداد شرکت‌های تعاونی، روزهای همراه با گردوغبار، وسعت زمین­ های کشاورزی، تعداد واحدهای تولیدی، سن بهره‌بردار، درصد خرده مالکی، میزان کود اوره، تعداد افراد خانواده و نرخ باسوادی بود. بررسی نقطه­ های بحرانی نظام‌های زراعی استان ایلام نشان داد برای بهبود پایداری و افزایش تنوع آن‌ها، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آن‌ها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منبع­ های  آب از اولویت برخوردار هستند. نتیجه ­گیری: بررسی نقطه­ های بحرانی نظام‌های زراعی استان ایلام نشان داد برای بهبود پایداری و افزایش تنوع آن‌ها، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آن‌ها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منبع ­های آب از اولویت برخوردار هستند. UR - https://envs.sbu.ac.ir/article_98099.html L1 - https://envs.sbu.ac.ir/article_98099_7ea752e70c9a9a2dbf44e56471e8a3cb.pdf ER -