TY - JOUR ID - 98048 TI - تحلیل رفتار پایدار آب کشاورزی و شناسایی عامل های موثر بر آن در بین بهره-برداران آب زیرزمینی استان خراسان جنوبی JO - فصلنامه علوم محیطی JA - ENVS LA - fa SN - 1735-1324 AU - بخشی, آزاده AU - خسروی پور, بهمن AU - غنیان, منصور AD - گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، اهواز، ایران Y1 - 2019 PY - 2019 VL - 17 IS - 2 SP - 173 EP - 188 KW - رفتار پایدار KW - بهره بردار آب کشاورزی KW - آب زیرزمینی KW - معادلات ساختاری DO - 10.29252/envs.17.2.173 N2 - سابقه و هدف: در سال­ های اخیر مسئله خشکسالی­ های مداوم منجر به برداشت بی­ رویه بهره ­برداران کشاورزی از منبع­ های ­آب ­زیرزمینی شده ­است و متعاقبا تهدید­کننده جدی کاهش سطح سفره ­های آب­زیرزمینی و دوام جریان آن بوده ­است. از آنجا که رفتار انسان در صدر مشکل ­های محیط زیستی قرار دارد، تغییر رفتار بهره ­برداران نقش مهمی را در بهبود مدیریت منبع ­های طبیعی و پایداری محیطی ایفا می ­کند. بنابراین تحقیق حاضر با هدف تحلیل رفتار پایدار بهره­ برداران آب­ کشاورزی و شناسایی عامل­ های موثر بر آن بر مبنای تئوری رفتاری آیزن در استان خراسان ­جنوبی صورت­ گرفت. مواد و روش ­ها: تحقیق حاضر به شیوه کمّی و از طریق پیمایش صورت گرفت. جامعة آماری این پژوهش در برگیرنده کلیه بهره برداران کشاورزی آب­چاه کشاورزی در هفت شهرستان استان با تعداد 49685 می­باشد. روش نمونه ­گیری به شیوه هدفمند خوشه ­ای چند­ مرحله ­ای بوده ­است. همچنین بر طبق فرمول کوکران 381 نفر بعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. تعداد پرسشنامه­ های تکمیل شده نمونه مورد بررسی 273 نفر بوده ­است. برای جمع ­آوری اطلاعات، از پرسشنامه ­ای ساختارمند استفاده شد، که میزان ضریب آلفای کرونباخ برای متغیر­های مورد بررسی در دامنه 0.70 تا 0.88 به­ دست آمد. داده­ های گردآوری شده با استفاده از نرم­ افزار22  SPSS و 22 AMOS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج و بحث: در حدود 80 درصد از جامعه مورد مطالعه سهمی از آب چاه را تحت مالکیت خود داشتند که از این بین 92 درصد آن­ها کمتر از 24 ساعت سهم آب از چاه کشاورزی داشتند و همچنین 6.96 درصد از بهره ­برداران چاه آب نظام خرده­ مالکی در زمین‌های کشاورزی داشتند. نتایج برازش مدل حاصل از تحلیل­ عاملی تاییدی نشان داد که چهار سازه رفتار محیط زیستی برابری، صرفه ­جویی و بشردوستانه به خوبی رفتار پایدار را می­ سنجند. بطوری ­که بیشتر بودن TLI و CLI از 0.9 بیانگر آن است که مدل اندازه‌گیری از مدل استقلال فاصله گرفته ­است. همچنین نتایج برازش مدل معادلات ساختاری با استفاده از نرم ­افزار اموس گویای آن بود که متغیر قصد عمل با ضریب0.56 درصد واریانس رفتار پایدار آب­ زیرزمینی را تبیین می­ کند. همچنین چهار متغیر هویت محیط زیستی، نگرش نسبت به خشکسالی، هنجار ذهنی و الزام شخصی نیز بعنوان متغیر های تاثیر­گذار بر قصد عمل و رفتار مورد بررسی قرار گرفتند. ضرایب به ­دست ­آمده حاکی از آن است که نگرش نسبت به خشکسالی 0.47 درصد بر قصد عمل پایداری آب­ زیرزمینی بصورت مستقیم و مثبت تاثیر داشته ­است. همچنین هنجار ذهنی و الزام شخصی در سطح 0.05 اثر مثبت و غیر مستقیم و هویت محیط زیستی در سطح 0.05 اثر مثبت و مستقیم بر قصد عمل پایداری داشته است. از سوی دیگر مسیر هنجار ذهنی بر الزام ­شخصی اثر مستقیم و مثبت بوده است. همچنین دو متغیر قصد­عمل پایداری و هویت محیط زیستی اثر مستقیم و معناداری بر رفتار پایدار آب زیرزمینی بهره بردار نشان دادند و از سوی دیگر بین مسیر متغیر­های نگرش نسبت به خشکسالی، هنجار ذهنی و الزام شخصی اثر غیر مستقیم و معنادار به ­دست آمد. نتیجه­ گیری: انجام اقدام­ های بنیانی در راستای هدف پایداری جریان دوام آب­ زیرزمینی موجود ضروری به ­نظر می­ رسد. از آنجا که تغییر رفتار بهره­ بردار بعنوان مهمترین عامل در رسیدن به این هدف شناخته شده ­است و همچنین با توجه به این­که رسالت ترویج­ کشاورزی تغییر رفتار بهره­ برداران و کمک به تصمیم ­گیری آن­ها در مدیریت منبع­ های ­طبیعی می ­باشد. با مشخص شدن تاثیر متغیر­های مورد بررسی بر رفتار پایدار فرد نشان می ­دهد هر چه بهره ­بردار آب­چاه بینش روشن ­تری نسبت به پدیده خشکسالی و پیامد­های آن داشته باشد بر قصد عمل وی نسبت به مدیریت پایدار منبع ­های آب ­کشاورزی در سطح مزرعه تاثیر مثبت ­تری خواهد داشت. ارائه آموزش های کاربردی در راستای توسعه ­دانش فنی و نگرش بهره ­برداران در سه حیطه محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی نسبت به آب ­زیرزمینی متناسب با ویژگی ­های جمعیت­ شناختی بهره­ برداران می ­تواند یک عامل پیش­برنده در بروز رفتارهای پایدارتر نسبت به آب ­زیرزمینی باشد. UR - https://envs.sbu.ac.ir/article_98048.html L1 - https://envs.sbu.ac.ir/article_98048_d129fb7d0301121c6d3583829be4cced.pdf ER -