جواد فرخی تولیر؛ محمد عابدینی اسفهلانی
چکیده
سابقه و هدف: سنجد در سطح وسیعی در ایران کاشته می‌شوند و در عین حال رویشگاه‌های طبیعی محدودی نیز ازگونه های آن دیده می‌شود. این درخت سنجد در انواع مختلف خاک‌ها و شرایط رطوبتی یافت می‌شود اما ترجیحاً در دشت‌های سیلابی و مناطق ساحلی مرطوب رشد بهتری دارد. سنجد به عنوان یکی از محصولات مهم استان کرمان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. سطح ...
بیشتر
سابقه و هدف: سنجد در سطح وسیعی در ایران کاشته می‌شوند و در عین حال رویشگاه‌های طبیعی محدودی نیز ازگونه های آن دیده می‌شود. این درخت سنجد در انواع مختلف خاک‌ها و شرایط رطوبتی یافت می‌شود اما ترجیحاً در دشت‌های سیلابی و مناطق ساحلی مرطوب رشد بهتری دارد. سنجد به عنوان یکی از محصولات مهم استان کرمان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. سطح زیر کشت و میزان تولید سنجد در استان کرمان به ترتیب 309 هکتار و1100 تن می‌باشد. در این استان، درختان بومی به دلیل خوش خوراکی میوه‌هایشان، عمدتاً در امتداد نهرها و حاشیه مزارع کشت می‌شوند. با وجود چنین تنوع گسترده و با وجود پتانسیل زیاد برای تولید و صادرات این محصول داروئی و غذایی با ارزش به بازارهای جهانی، اطلاعات کمتری از تعداد گونه‌ها و توع ژنتیکی ژنوتیپ‌های بومی در دسترس است. این مطالعه به‌عنوان یک بررسی مقدماتی، بیانگر وجود میزان تنوع مورفولوژیکی بالایی در ژنوتیپ‌های سنجد بومی استان بود که اهمیت استفاده از آنها را در برنامه‌های به‌نژادی بعدی آشکار می‌سازد.مواد و روش ها: در این تحقیق، شش صفت کیفی شامل شکل میوه، عطر و طعم میوه، رنگ پوست میوه، تاریخ رسیدن میوه، تاریخ گل‌دهی و شکل برگ و چهارده صفت کمی شامل طول پهنک، عرض پهنک، طول دمبرگ، عرض دمبرگ، طول خار، عرض خار، طول میوه، عرض میوه، طول بذر، عرض بذر، طول دم میوه، عرض دم میوه، وزن میوه و وزن بذر بین 22 ژنوتیپ بومی سنجد از مناطق سیرجان، بردسیر و کرمان مطالعه گردید.نتایج و بحث: نتایج وجود تنوع صفات زیادی بین ژنوتیپ‌ها را نشان داد. میانگین طول میوه 87/1 سانتی‌متر، قطر میوه 12/1 سانتی‌متر، وزن میوه 49/1 گرم، وزن بذر 52/0 گرم، طول برگ 27/4 سانتی‌متر و عرض برگ 48/2 سانتی‌متر مشاهده شد. بیشترین وزن میوه و کیفیت و عطر و طعم میوه در ژنوتیپ شماره (4) محمودآباد سیرجان گزارش گردید. بیشترین ضریب همبستگی مثبت در سطح احتمالی (p<0.01)، طول دمبرگ و طول خار (669 /0= r)، طول دمبرگ و طول دم‌میوه (601 /0= r) و طول میوه و قطر میوه (584 /0= r) مشاهده گردید. تجزیه به مؤلفه‌های اصلی در صفات کیفی نشان داد که دو مؤلفه اول در برگیرنده 62 % کل تغییرات بودند. در صفات کمی، 5 مؤلفه اول 74/77 % کل تغییرات را شامل شدند. بر اساس دندروگرام اسکتر‌پلات صفات کمی و کیفی، کل ژنوتیپ‌ها در 3 گروه مجزا تقسیم شدند. در تحقیق حاضر، دسته بندی توده‌ها بر مبنی صفات کمی از پراکنش جغرافیائی آنها تبعیت نمی‌کرد.نتیجه گیری: بیشترین وزن میوه در ژنوتیپ محمود آباد سیرجان که یک منطقه گرمسیری سیرجان است، تعلق داشت و دارای طعم شیرین و عطر خوبی بود. بیشترین مقادیر همبستگی صفات در PC1 بین صفات تاریخ گل‌دهی، شکل برگ، ابعاد برگ، میوه و بذر و همچنین وزن بذر مشاهده گردید. وجود صفات برگی برتر و برنامه‌های اصلاحی بعدی بر روی آنها می‌تواند دامنه استفاده از سنجد را از حالت صرفاً میوه‌ای گسترش دهد. شرایط محیطی و قرار گرفتن در ارتفاع مختلف از سطح دریا، نقش چندانی در خوشه‌بندی ژنوتیپ‌ها ندارد.
