ناهید احمدی؛ حسین مصطفوی؛ خسرو پیری؛ حسین زینی وند
چکیده
سابقه و هدف: گرچه آب" عنصر اصلی توسعه پایدار به شمار می‌رود، اما پروژه‌های سدسازی در راستای مدیریت منابع آب در سال‌های اخیر نتوانسته است تعادل میان مصارف انسانی و نیاز آبی اکوسیستم‌های طبیعی را به گونه‌ای حفظ کند که ضمنبهره‌برداری با اهداف اجتماعی و اقتصادی، حیات پایدار سیستم‌های رودخانه‌ای نیز تضمین شود. این پژوهش کوشیده است ...
بیشتر
سابقه و هدف: گرچه آب" عنصر اصلی توسعه پایدار به شمار می‌رود، اما پروژه‌های سدسازی در راستای مدیریت منابع آب در سال‌های اخیر نتوانسته است تعادل میان مصارف انسانی و نیاز آبی اکوسیستم‌های طبیعی را به گونه‌ای حفظ کند که ضمنبهره‌برداری با اهداف اجتماعی و اقتصادی، حیات پایدار سیستم‌های رودخانه‌ای نیز تضمین شود. این پژوهش کوشیده است در حوضه بالادست سد جیرفت به عنوان ناحیه کلیدی تامین آب در نیمه غربی حوضه آبخیز جازموریان که به نام هلیل‌رود نیز شناخته می‌شود، نسبت به درک اثرات هیدرولوژیک و پیامدهای اکولوژیک ساخت سدها اقدام نماید. مواد و روش‌ها: در این پژوهش معنادار بودن روند تغییرات بلند مدت متوسط آبدهی سالیانه در رودخانه‌های محدوده مطالعات در محل ایستگاه‌های هیدرومتری سلطانی، بافت، هنجان، میدان، قلعه‌ریگی، کناروئیه و حسین‌آباد و نیز تغییرات متوسط بارندگی سالانه در ایستگاه‌های باران‌سنجی متناظر با مناطق فوق در بازه زمانی 38 ساله (98-1360) با استفاده از آزمون من-کندال بررسی شده و سپس 33 پارامتر هیدرولوژیکی (بر اساس آمار دبی روزانه جریان در ایستگاه حسین‌آباد در بازه زمانی مذکور) به عنوان شاخص نیازهای اکولوژیک (که متاثر از سدهای مخزنی بافت و جیرفت است) با استفاده از رویکرد محدوده تغییرپذیری ونرم‌افزار IHA در دو دوره قبل و بعد از احداث سدها مورد تحلیل قرار گرفته‌اند.نتایج و بحث: بر اساس آزمون من-کندال، متوسط آبدهی سالیانه در رودخانه‌های بالادست مخزن سد جیرفت در طول 38 سال گذشته در سطح 95 و 99 درصد افت معنادار دبی داشته‌اند، اما روند تغییرات متوسط بارندگی سالیانه در همین بازه جز در یک ایستگاه (هنجان) معنادار نبوده است که این تفاوت ناشی از اثرات منفی ساخت سدها است و توسط خروجی مدل IHA نیز تایید گردید. لازم به ذکر است بر اساس خروجی مدل مذکور 33 ویژگی هیدرو- اکولوژیک جریان رودخانه هلیل از زمان بهره‌برداری سد جیرفت (سال 1371) دچار تغییرات اساسی شده، اما بهره‌برداری سد بافت در بالادست سد جیرفت در سال 1388 منجر به تشدید اثرات منفی ویژگی‌های جریان (خارج از محدوده قابل قبول تغییرپذیری اکولوژیکی) هلیل‌رود شده است.نتیجه‌گیری: به منظور جلوگیری از تشدید بحران آب، ضرورت دارد اثرات تجمعی در احداث سدهای زنجیره‌ای با رویکرد هیدرو- اکولوژیک به دقت مدنظر قرار گیرد و برنامه تخصیص آب سدها بویژه حقابه‌های محیط زیستی با توجه به تحولات بالادست حوضه هر سد بازنگری گردد تا اهداف مدیریت یکپارچه منابع آب برای تامین نیازهای اجتماعی- اقتصادی پایدار در کنار حفظ سلامت و بقای اکوسیستم‌های طبیعی تضمین گردد.
