زهرا صدراعظم نوری؛ جعفر نوری؛ فرح حبیب؛ مجتبی رفیعیان
چکیده
سابقه و هدف: روددرههای شهری کریدورهای طبیعی هستند که چشم انداز مفرحی را برای شهرها فراهم نموده و از نظر محیط زیستی، اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی را در زندگی شهری بازی میکنند. در حال حاضر به سبب توسعه بیرویه و عدم توجه به مباحث محیط زیستی در مدیریت و برنامهریزی کالبدی شهر، ساختار و کارکرد این عناصر مهم از بین رفته و تبدیل به کانالهای ...
بیشتر
سابقه و هدف: روددرههای شهری کریدورهای طبیعی هستند که چشم انداز مفرحی را برای شهرها فراهم نموده و از نظر محیط زیستی، اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی را در زندگی شهری بازی میکنند. در حال حاضر به سبب توسعه بیرویه و عدم توجه به مباحث محیط زیستی در مدیریت و برنامهریزی کالبدی شهر، ساختار و کارکرد این عناصر مهم از بین رفته و تبدیل به کانالهای جمعآوری آب سطحی یا گندابرو شدهاند. در شهر تهران به منظور بهبود کیفیت محیط زیست شهری پروژههایی برای احیا و ساماندهی روددرههای شهری مطرح شده است. از نقاط ضعف پروژههای مدیریت شهری نگاه تک بعدی به توسعه و حتی احیا است. اگرچه قابلیت بازگشت رودخانه به حالت اولیه از آن سلب شده است، راهکارهایی وجود دارد که میتواند تا حدودی شرایط را برای رودخانه جهت دستیابی به پایداری اکولوژیکی فراهم نماید. هدف اصلی این مطالعه بکارگیری روشهای مهندسی و مدیریتی به صورت تلفیقی و در نظر گرفتن ابعاد مختلف مدیریتی جهت یافتن راه حلهای کاربردی است تا از این طریق طراحی چشم انداز پیرامون یک روددره به عنوان ابزاری برای احیای رودخانه و بازگرداندن آن از یک عنصر مخرب و سیلخیز به عارضه طبیعی مهم و در عین حال خدماترسان در شهر استفاده شود. البته در صورتی که مولفههای کلیدی اعم از اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی، کالبدی و اجرایی و شاخصهای زیرمجموعه آنها را به صورت یکپارچه مد نظر قرار دهد. به منظور کاربردی نمودن این روشها و ارایه نتایج عینی، رودخانه فرحزاد به عنوان نمونه موردی انتخاب شد.مواد و روش ها: برای نمایش و طبقهبندی شاخصهای پایداری اکولوژیکی و مدیریت زیستگاه از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدل مساحی رودخانه شهری (URS) استفاده شد. ابتدا محدوده رودخانه در 8 گستره 50 متری تفکیک و سپس شاخصهای اولیه شامل مواد و مصالح، عوارض زیستگاه و پوشش گیاهی با یکدیگر ترکیب شدند و خصوصیات هر گستره تعیین شد. با استفاده از تحلیل خوشهای مقادیر عددی برای شاخصهای اولیه در نرم افزار SPSS تعریف و مطابق با تفاوتها و شباهتهای میان آنها دستهبندی شد. بدین ترتیب گسترهها در طبقات مختلف از خیلی خوب تا خیلی فقیر ردهبندی شدند.نتایج و بحث: در مجموع محدوده رودخانه فرحزاد در 4 طبقه کیفی خیلی خوب، خوب، متوسط و زیرمتوسط از نظر طراحی چشم انداز پهنهبندی شد. در بخش شمالی که در حوضه آبریز کن واقع شده، حدود 32 درصد از گستره رودخانه فرحزاد در محدوده خیلی خوب از نظر شاخصهای محیط زیستی قرار گرفت. محدوده خیلی خوب در بازه ابتدای مسیر و قسمت های کوهستانی قرار داشت. در ادامه به دلیل فضای سبز پیرامونی و درختان دستکاشت باغی، حدود 11 درصد در طبقه خوب شناخته شد. محدودههای خیلی خوب و خوب حاکی از امکان طراحی برای ساماندهی اراضی و احیای رودخانه در این بخشها است. حدود 12 درصد از گستره رودخانه در سطح ضعیف طبقهبندی شده و مابقی مربوط به سطح متوسط است. در قسمت جنوبی مسیر که گستره در حوضه آبریز مرکزی قرار دارد کلاً در طبقه ضعیف ارزیابی شد که احتمالا با تغییرات جزئی بتوان کاربریهای مناسب را به تدریج تعریف و چشم انداز آتی را بر این پایه طراحی نمود.نتیجهگیری: در نهایت بهترین کاربری برای دستیابی به چشم انداز مناسب در گستره رود دره فرحزاد، گردشگری پایدار با رویکرد ساماندهی رود دره تشخیص داده شد که در بخشهای شمالی رودخانه و محلهایی که اطراف آنها فضای سبز دارد، قابل اجرا است. در ادامه مسیر پس از سیل برگردان غرب که دستخوش توسعه شهری است، نیاز به برنامهریزی دقیق بر مبنای یک رویکرد جامع نگر و چند جانبه برای حفاظت از رودخانه و در صورت امکان تلاش برای بازسازی آن است.