مسعود قادریان؛ کورش گلکار؛ پانته آ حکیمیان
چکیده
سابقه و هدف: پس از کشف، گسترش و بلوغ مفهوم زیرساخت سبز در نهایت محققان آن را شبکه‌ای درهم‌آمیخته از عناصر طبیعی و نیمه‌طبیعی باقابلیت فراهم آوردی عملکردهای مختلف و خدمات اکوسیستمی و شامل مزیت‌های بوم شناختی، اقتصادی و اجتماعی برای انسان و سایر گونه‌های زیستی می‌دانند. در بستر مسئله مدیریت آب و شهرها در ایران و به‌ویژه در حاشیه ...
بیشتر
سابقه و هدف: پس از کشف، گسترش و بلوغ مفهوم زیرساخت سبز در نهایت محققان آن را شبکه‌ای درهم‌آمیخته از عناصر طبیعی و نیمه‌طبیعی باقابلیت فراهم آوردی عملکردهای مختلف و خدمات اکوسیستمی و شامل مزیت‌های بوم شناختی، اقتصادی و اجتماعی برای انسان و سایر گونه‌های زیستی می‌دانند. در بستر مسئله مدیریت آب و شهرها در ایران و به‌ویژه در حاشیه کویر مرکزی ضروری است زیرساخت سبز به‌عنوان شبکه‌هایی در اکوسیستم حاشیه کویر تعریف عملیاتی گردد و به این سؤال پاسخ داده شود که مفهوم زیرساخت‌های سبز در نواحی خشک و نیمه‌خشک چیست و ویژگی‌های آن‌ها کدامند؟ لذا هدف اصلی این پژوهش شناسایی زیرساخت‌های سبز در شهرهای کویری است. برای نیل به این هدف دو گام پیش‌بینی‌شده است 1- جستجو و تعریف عملیاتی زیرساخت‌های سبز در گفتمان‌های بالغ آب و شهر 2- مصداق یابی زیرساخت سبز در شهرهای حاشیه کویر.مواد و روش‌ها: این پژوهش در گام نخست در جستجوی تعریف عملیاتی زیرساخت سبز است، لذا تحلیل محتوای کیفی متون مرتبط با دوره گسترش و تثبیت مفهوم زیرساخت سبز در سال‌های 2005 تا 2020 و تدوین چارچوب مفهومی برای تعریف عملیاتی زیرساخت سبز را در دستور کار قرار داد.در بازه زمانی مذکور، منابع تحقیقاتی مختلف در پاسخ به سؤال " زیرساخت سبز چیست؟" بررسی شدند. این منابع شامل مقالات، کتب و گزارش‌ها پیرامون موضوع زیرساخت سبز می‌باشند. در این پژوهش، روش تحلیل محتوا در بستر روش‌های پژوهش کیفی در متون تخصصی حوزه طراحی محیطی با رویکرد استقرایی برای کشف مضامین موجود در تعاریف زیرساخت سبز برگزیده‌شده است. با کاربرد این معانی پنهان زیرساخت سبز آشکار شده و امکان قیاس آن با زیرساخت‌های شهرهای تاریخی حاشیه کویر را فراهم می‌گردد. تحلیل محتوا به صورت عمده در سه مرحله اصلی آمادگی، سازماندهی و گزارش انجام می‌گردد. این مراحل در 6 گام صورت پذیرفته است: 1-مشخص کردن مسئله پژوهش 2-تدوین سؤالات و اهداف 3-تعریف و مشخص کردن متغیرها 4-نمونه‌گیری و انتخاب واحدهای تحلیل و زمینه 5-کدگذاری و مقوله‌بندی 6- تحلیل و استنباط و گزارش.نتایج و بحث: پس از تحلیل محتوای متون تخصصی متناسب با کرونولوژی مطالعات حوزه زیرساخت سبز در گام اول، کدهای این مفهوم در شکل شناسی، نظام استقرار، عملکرد، زمینه، مزیت، خدمات و هدف استخراج و دسته‌بندی گردید. 1-شکل‌شناسی (ریخت‌شناسی) زیرساخت سبز متأثر از ماهیت سیستمی شبکه شهری است که شامل اجزای طبیعی و مصنوع به‌صورت لکه، کریدور و ماتریس بوده تا در نهایت ارتباط آب و زمین را برقرار نماید 2- استقرار زیرساخت‌های سبز از مقیاس کلان تا خرد، درون و بیرون شهرها و روستاها، دارای پراکنش وسیع جغرافیایی است.3-زیرساخت‌های سبز چند عملکردی هستند. 4- زیرساخت سبز در زمینه طبیعی (جاندار و بی‌جان)، مصنوع و انسان گسترش می‌یابد. 5-زیرساخت‌های سبز با ایجاد مزیت‌های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و کالبدی ارزش‌آفرینی می‌کنند. 6-زیرساخت‌های سبز ارائه‌دهنده خدمات اکوسیستمی هستند. 7-زیرساخت‌های سبز در غایت امر به مدیریت پایدار منابع منجر خواهند شد. شبکه زیرساخت‌های سبز در شهرهای حاشیه کویر ایران نیز به مشابه یک سیستم چند عملکردیِ ارزش‌آفرین برای ارائه خدمات اکو سیستمی باهدف مدیریت پایدار منابع وجود دارند. به بیان عملیاتی‌تر مجموعه قنوات، باغات و مسیل‌ها تا فضاهای شهری و معماری همه تشکیل‌دهنده شبکه‌ای چند عملکردی از اجزای طبیعی هم چون باغات و اجزای مصنوع هم چون قنوات به‌صورت خطوط، نقطه و پهنه مانند شبکه سبز فصلی منعطف مابین بالادست و پایین‌دست آبادی‌ها برای برقراری ارتباط دوسویه زمین و آب در اقلیم گرم و خشک هستند که از مقیاس خرد (داربست درخت مو در یک‌خانه تاریخی) تا کلان (ذخایر برف خانه‌ای دائم) درون و بیرون شهرهای کوچک و بزرگ و روستاهای مستقر در حاشیه کویر قرار دارد. نتیجه‌گیری: زیرساخت سبز نه‌تنها به عنوان لقبی برای اندام‌های شهری که عضو یک شبکه بوم‌شناختی طبیعی و انسان‌ساخت هستند تلقی می‌گردد، بلکه به یک رویکرد علمی و شیوه‌ای از طراحی و برنامه‌ریزی محیطی نیز اطلاق می‌گردد که در آن بهترین نوع ارتباط آب و فرم شهر را برای پشتیبانی از هر دو فرآیند طبیعی و مصنوع در مدیریت منابع آبی در شهرهای تاریخی حاشیه کویر نیز وجود دارد. در شهرهای حاشیه کویر در اقلیم گرم و خشک نیز زیرساخت سبز به عنوان سیستم چند عملکردیِ ارزش‌آفرین برای ارائه خدمات اکوسیستمی باهدف مدیریت پایدار منابع وجود دارند. این شبکه شامل طیف وسیعی از قنوات، باغات، مسیل‌ها، فضاهای شهری و معماری مصنوع و طبیعی مبتنی بر آب هستند.
