فاطمه درگاهیان؛ سمیه حیدرنژاد؛ سعیده ناطقی
چکیده
سابقه و هدف: تالاب ها اکوسیستم های زنده ای هستند که کاهش آب آنها به دلیل های طبیعی و غیر طبیعی، منجر به نابودی و مرگ و میر موجودات زنده می شود. پس از خشکسالی های متوالی، در صورت رخداد بارش های سیلابی و آبگیری مجدد، بازگشت حیات در آنها تا حدود زیادی غیرممکن است. براساس معاهده رامسر مساحت تالاب شادگان 537731 هکتار ...
بیشتر
سابقه و هدف: تالاب ها اکوسیستم های زنده ای هستند که کاهش آب آنها به دلیل های طبیعی و غیر طبیعی، منجر به نابودی و مرگ و میر موجودات زنده می شود. پس از خشکسالی های متوالی، در صورت رخداد بارش های سیلابی و آبگیری مجدد، بازگشت حیات در آنها تا حدود زیادی غیرممکن است. براساس معاهده رامسر مساحت تالاب شادگان 537731 هکتار است و شامل محدوده آب شیرین، پهنه جزر و مدی، خور موسی، دیگر منطقه ها و زمین های حاشیه ای است. در این مقاله هدف، بررسی تغییرات مساحت محدوده آب شیرین تالاب است. براساس تصویرهای ماهواره لندست در زمان پرآبی، مساحت این محدوده در حدود 164 هزار هکتار و معادل 28درصد مساحت کل تالاب است. این تالاب به دلیل عملکردهای متنوع از قبیل کنترل سیلاب، تعدیل هوا، کنترل فرسایش خاک، زیستگاه گیاهان و جانوران و تأمین کننده معیشت جوامع انسانی اطراف تالاب، از اهمیت زیادی برخوردار است. حفظ سیستم های پیچیده تالابی و استفاده پایدار از منابع بی شمار آنها منوط به مطالعه و شناخت دقیق آنهاست. هدف این تحقیق پایش روند تغییرات مساحت بخش آب شیرین تالاب با استفاده از تصویرهای ماهواره‌ای و شناسایی عامل های مؤثر بر تغییرات مساحت آن است.مواد و روش ها: از داده های ماهواره ای لندست TM و ETM+ و OLI، گذر 165 و ردیف 39 سالهای 1998، تا 2018 در محدوده زمانی خردادماه جهت پایش مساحت آب تالاب شادگان استفاده شد. عامل های مختلف اقلیمی، هیدرواقلیمی و مدیریت آب در محدوده کل حوزه آبخیز منتهی به تالاب و در محدوده خود تالاب به دلیل وسعت زیاد، برای دوره مورد مطالعه استخراج و روند تغییرات و ارتباط آن ها با تغییرات مساحت آب تالاب بررسی شد. با استفاده از روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی عامل هایی که بیشترین واریانس تغییرات آب را تبیین میکردند، شناسایی و تحلیل شد.نتایج و بحث: روند تغییرات مساحت آب تالاب شادگان در مجموع افزایشی بود. عامل های مؤثر بر تغییرات آب تالاب شناسایی شد. داده ها با استفاده از دو آماره KMO و بارتلت نشان داد عنصرهای مورد بررسی در تغییرات مساحت آبدار آب براساس تحلیل عاملی مناسب هستند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که در مجموع پنج عامل، نقش بسزایی در تغییرات مساحت آبدار تالاب شادگان دارد. در مجموع پنج عامل توانسته‌اند 88.9 درصد از واریانس داده ها را تبیین کنند؛ عامل اول: دما، سطح زیرکشت، تعداد سد و بند خاکی و زهآب ورودی از نیشکر است که کمابیش 36% از واریانس را تبیین می‌کند، عامل دوم که رطوبت حوضه است و 15% واریانس را تبیین می‌کند. عامل سوم خشکسالی دبی لحظه ای است که 14.9 درصد از کل واریانس را تبیین می‌کند. عامل چهارم دبی و بارش با 11.8 درصد و عامل پنجم رطوبت تالاب است که 11.2درصد واریانس تغییرات مساحت آب را تبیین می‌کنند.نتیجه گیری: تالاب هایی که در منتهی الیه حوزه های آبخیز قرار دارند، افزون بر عامل های مؤثر در محدوده تالاب، تحت تأثیر عامل های اثرگذار در حوضه آبخیز مربوطه هستند. پس از بررسی و استخراج روند تغییرات مساحت آب تالاب با استفاده از روش ها و تکنیک های سنجش از دوری مناسب، شناسایی عامل های مناسب مؤثر بر تغییرات مساحت آب تالاب از اهمیت زیادی برخوردار است. در مجموع پنج عامل توانسته‌اند 88.9 درصد از واریانس تغییرات را تبیین کنند. در عامل اول که کمابیش 36% واریانس تغییرات مساحت آب تالاب را تبیین می کند؛ غیر از دما سه عامل که ناشی از فعالیت های انسانی است، بیشترین اهمیت را داشته اند: سطح زیرکشت به دلیل توسعه طرح های بزرگ آبیاری، استفاده از منابع آب رودخانه جراحی که منبع 90 درصدی ورودی آب به تالاب است و بندها و سدهای متعدد در بالادست تالاب با ممانعت از رسیدن بارش های سیلابی و رواناب های فصلی و زهآب نیشکر به عنوان آب ورودی به تالاب. به منظور مدیریت تالاب کاهش فعالیت های انسانی و بهره برداری از منابع آب به منظور تأمین حقابه طبیعی تالاب باید مد نظر قرار گیرد تا تالاب بتواند به عنوان یک اکوسیستم زنده ادامه حیات دهد.
