زهره فنی؛ محمدامین هونکزهی؛ منیژه قهرودی
دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 173-190
چکیده
سابقه و هدف: مشکلات محیط زیستی از اساسی‌ترین مسائل شهرهای بزرگ، کلان‌شهرها، حاصل تعارض و تقابل آن‌ها با محیط طبیعی است زیرا توسعه شهری ضرورتاً با تسلط ساختمان‌ها، صنایع، حمل‌ونقل و فعالیت‌های اقتصادی بر فضاهای طبیعی همراه است. ارزیابی راهبردی محیط زیستی فرآیند جامع، فرمول‌بندی شده و سامانمند ارزیابی اثرات محیط زیستی سیاست‌ها، ...
بیشتر
سابقه و هدف: مشکلات محیط زیستی از اساسی‌ترین مسائل شهرهای بزرگ، کلان‌شهرها، حاصل تعارض و تقابل آن‌ها با محیط طبیعی است زیرا توسعه شهری ضرورتاً با تسلط ساختمان‌ها، صنایع، حمل‌ونقل و فعالیت‌های اقتصادی بر فضاهای طبیعی همراه است. ارزیابی راهبردی محیط زیستی فرآیند جامع، فرمول‌بندی شده و سامانمند ارزیابی اثرات محیط زیستی سیاست‌ها، طرح‌ها، برنامه‌ها به همراه گزینه‌های آن‌ها مشتمل بر تهیه گزارش، با استفاده از یافته‌های ارزیابی و کاربرد آن‌ها در فرآیند تصمیم سازی است. مواد و روش‌ها: جهت بررسی و ارزیابی راهبردی پیامدهای محیطی ناشی از توسعه شهری از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شد، بر اساس مفاهیم روش ارزیابی محیط زیستی راهبردی 1SEA با بهره‌گیری از تکنیک‌های آماری و پژوهش عملیاتی MADM) ( مانند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) پرسشنامه پژوهش، جهت وزن دهی و ارزش‌گذاری مناسب، بین ۱۲۰ نفراز کارشناسان متخصص مرتبط با مدیریت و محیط‌زیست شهری که با روش نمونه‌گیری غیر احتمالی گلوله برفی انتخاب شدند مانند شهرداری، محیط‌زیست، استانداری، مسکن- شهرسازی و... توزیع و تکمیل گردید، درنهایت نتایج حاصله توسط نرم‌افزار Expert choice) ( توزیع، تجزیه‌وتحلیل گردید. نتایج و بحث: هدف فرآیند SEAشناسایی نقاط قوت و ضعف اثرات محیط زیستی یک برنامه جامع و اجرایی و کاهش اثرات منفی در اجرای طرح است. جهت ارزیابی راهبردی دو معیار و ده زیر معیار انتخاب گردید که پس از بررسی و ارزیابی زیر معیارهای مربوط به محیط‌زیست، دفع بهداشتی پساب و پسماند با وزن ۴۱۷/؛ و کاهش آلودگی هوا با وزن ۲۴۵/. دارای بیشترین اهمیت و در اولویت‌های برتر قرار دارند و زیرمعیارهای تأکید بر ارتقاء کمیت و کیفیت منابع آب با وزن نسبی ۲۰۸/. احیاء فضای سبز یا مراتع ازدست‌رفته با وزن نسبی ۷۷/؛ و تأکید برافزایش کیفیت خاک و حاصلخیزی آن منابع آب با وزن نسبی ۵۳/. به ترتیب در اولویت‌های سوم تا پنجم سطحتوجه قراردادند. در بین زیرمعیارهای مربوط به مؤلفه کالبدی، تحقق برنامه شهر سالم، افزایش دسترسی به فضای باز و سبز و توجه به معماری شهرسازی بومی با وزن‌های ۳۴/۰، ۲۶۴/۰ و ۱۵۹/۰ در اولویت‌های اول، دوم و سوم قرار دارند. معیارهای ارتقاء کیفیت سکونتگاه‌های غیررسمی با وزن نسبی ۹۴/. تحقق تراکم بهینه با وزن نسبی ۸۵/؛ و توزیع بهینه کاربری‌ها در سطح شهر با وزن نسبی ۵۸/. در اولویت‌های سوم تا ششم قرار دارند. نتیجه‌گیری: شهر زاهدان دارای محلات حاشیه‌نشین مانند شیرآباد، کریم‌آباد، بابائیان و ... است اکثر این محلات از زیرساخت‌های رفاهی مانند آب، خدمات بهداشتی و... محروم می‌باشند، ساختار و بافت زمین‌شناسی خاک به‌گونه‌ای است که امکان احداث چاه‌های جذبی وجود ندارد، طبق نتایج ارزیابی راهبردی در این تحقیق، آلودگی‌های محیط‌زیست شهری مانند دفع بهداشتی پساب – پسماند، آلودگی هوا، آلودگی آب، احیا و دسترسی به فضای باز و سبز شهری، دسترسی به شهر سالم و زیست پذیر، توجه به معماری - شهرسازی بومی و... که همگی از پیامدهای توسعه شتابان شهرهای امروزی می‌باشند، ضرورت توجه بیشتر مسئولان، برنامه ریزان و مدیران شهری را جهت جلوگیری از تخریب بیشتر محیط‌زیست شهری و دسترسی عادلانه شهروندان به شاخص‌های رفاهی را لازم و ضروری می‌شمارد.
