لطفعلی کوزه گر کالجی؛ آرمان مسلمی؛ محمد مرادی؛ حسین رفیعی مهر؛ عباس امینی زاده
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 25-44
چکیده
سابقه و هدف:
با گسترش مفهوم گسترش پایدار در سطح بینالمللی، دانشمندان، مدلهای کمی و کیفی زیادی را برای اندازهگیری گسترش پایدار جامعه ها و شهرها نشان دادند. یکی از این ابزارها که توجه بیشتری را در سطح های علمی، سیاسی و آموزشی به خود جلب کرده، ارزیابی جای پای اکولوژیک است. بر اساس این روش، گسترش یک منطقه، زمانی "ناپایدار" قلمداد ...
بیشتر
سابقه و هدف:
با گسترش مفهوم گسترش پایدار در سطح بینالمللی، دانشمندان، مدلهای کمی و کیفی زیادی را برای اندازهگیری گسترش پایدار جامعه ها و شهرها نشان دادند. یکی از این ابزارها که توجه بیشتری را در سطح های علمی، سیاسی و آموزشی به خود جلب کرده، ارزیابی جای پای اکولوژیک است. بر اساس این روش، گسترش یک منطقه، زمانی "ناپایدار" قلمداد میشود که میزان جای پای اکولوژیک از ظرفیت زیستی منطقه بالاتر باشد. روش جای پای اکولوژیک تاکنون برای سنجش پایداری شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن، لیورپول، پاریس مورد استفاده قرارگرفته است. هدف از این پژوهش، سنجش پایداری شهر تبریز با استفاده از روش جای پای اکولوژیک است.
مواد و روش ها:
در این پژوهش بهطورکلی از روشهای توصیفی - تحلیلی و کمی استفادهشده است. دادههای این پژوهش بهطور عمده از نوع کمی است. جامعه ی مورد بررسی آن، شامل همه خانوارهای ساکن در شهر تبریز بوده است. داده های این پژوهش به دو روش اسنادی و میدانی گردآوری شدهاند. این داده ها درروش اسنادی با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و پایگاه های علمی و همچنین سازمان های مختلف، گردآوری شدهاند. در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای استفاده شده است. شهر تبریز به ده منطقه برحسب منطقه های شهرداری انتخاب و از هر منطقه چند بلوک بهصورت قرعه کشی انتخاب و برداشت شد. در مرحله بعدی با استفاده از روش تلفیقی جای پای اکولوژیکی که از ترکیب کاربرد دو روش استقرایی و قیاسی تشکیل شده است، برای محاسبه رد پای اکولوژیک در سطح های ناحیه های شهری اقدام شد. داده های لازم برای اندازه گیری اولیه با کمک جدول های آماری کشور به دست آمده است. از جمله داده های موردنیاز برای تحلیل، میتوان به مصرف انرژی غذا، تولیدهای جنگلی و مصرف های آن اشاره کرد.
نتایج و بحث:
برای تعیین جاپای اکولوژیکی شهر تبریز، از داده های غذا، میزان دیاکسید کربن ناشی از حملونقل، گرمایش به دست آمده از گازهای طبیعی، آب، نیروی الکتریسیته و مقدار زباله استفاده شده است. نتایج نشان می دهد: شهر تبریز برای دفن زباله بهطور متوسط سالانه به 86/10 هکتار زمین نیاز دارد. زمین موردنیاز برای جذب کربن ناشی از مصرف گاز طبیعی هر شهروند تبریزی، 135 مترمربع است و برای کل شهر نیز، این جای پا حدود 20795 هکتار است. جای پای اکولوژیکی هر یک از شهروندان تبریزی از نیروی الکتریسیته 17/0 هکتار است. در نهایت جای پای مصرف آب شهر تبریز 020/0 هکتار است.
نتیجه گیری:
نتیجه این پژوهش نشان میدهد که جای پای اکولوژیکی شهر تبریز در گروه های مصرفی مواد غذایی، حملونقل، گرمایش گازهای طبیعی، آب، برق و زمین موردنیاز برای دفع مواد زائد 30/3 هکتار بوده است. مقایسه ی آن با فضاهای پشتیبان آن، مانند شهرستان و استان، بیانگر این است که شهر تبریز برای برآوردن نیازهای زیستی و پایداری خویش متّکی به منطقه ای فراتر از استان آذربایجان شرقی است. نگاهی به میزان مواد مصرفی شهر تبریز، نشان میدهد که سهم مواد غذایی با 73/2 هکتار، بیشترین سهم را در بین دیگر شاخصها دارد. کمترین میزان مربوط به زمین موردنیاز برای دفع زباله 07/0 مترمربع به ازای هر نفر بوده است. ازآنجاییکه ظرفیت زیستی ایران 8/0 هکتار است. جای پای اکولوژیکی 30/3 هکتاری شهر تبریز بدان معناست که 125/4 برابر بیش از سهم خود، از ظرفیت زیستی قابلتحمل کشور را به خود اختصاص داده است.