مهدی پناهی؛ فرهاد میثاقی؛ فرید قنبری
دوره 15، شماره 3 ، مهر 1396، ، صفحه 19-38
چکیده
چکیده سابقه و هدف: آب زیرزمینی از دیرباز، مهمترین منبع آبی مورد اطمینان بشر برای استفاده در بخش کشاورزی و شرب بوده است. برای آگاهی از وضعیت منابع آب زیرزمینی و مدیریت بهینه آن، لازم است از نوسانات سطح آب زیرزمینی و تأثیرپذیری کیفیت آب زیرزمینی از عوامل متعدد، به‌طور دقیقی بررسی شود. با پایش دقیق نوسانات و کیفیت آب زیرزمینی می‌توانیم ...
بیشتر
چکیده سابقه و هدف: آب زیرزمینی از دیرباز، مهمترین منبع آبی مورد اطمینان بشر برای استفاده در بخش کشاورزی و شرب بوده است. برای آگاهی از وضعیت منابع آب زیرزمینی و مدیریت بهینه آن، لازم است از نوسانات سطح آب زیرزمینی و تأثیرپذیری کیفیت آب زیرزمینی از عوامل متعدد، به‌طور دقیقی بررسی شود. با پایش دقیق نوسانات و کیفیت آب زیرزمینی می‌توانیم برنامه‌ریزی قابل‌اعتمادی در تأمین و مدیریت منابع آب داشته باشیم. بنابراین هدف از انجام این تحقیق تعیین روند تغییرات پارامترهای کیفی آب‌های زیرزمینی دشت شبستر به منظور شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی و مشخص کردن نحوه استفاده از آن است. مواد و روش‌ها: در این پژوهش برای شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی دشت شبستر و مشخص کردن نحوه استفاده از آن از نتایج شیمیایی 15 متغیر کیفی نمونه‌های آب زیرزمینی 13 ایستگاه واقع در منطقه مطالعاتی طی سال‌های 91-1382 از آزمون ناپارامتری مان-کندال استفاده شد و اثر خود همبستگی مرتبه اول از سری داده‌ها حذف شد. شیب خط روند با روش سن محاسبه شد. پارامترهای کیفی مورد بررسی در این تحقیق عبارتند از: مجموع آنیون‌ها، مجموع کاتیون‌ها، EC، SAR، ، ، ، TH، Ph، TDS، ، Na%، ، و که در هر سال دوبار اندازه‌گیری شدند.ن تایج و بحث: نتایج نشان داد سری‌های زمانی مربوط به متغیرهای کیفی در اغلب ایستگاه‌ها (به جز ایستگاه علیشاه، سفیدکمر و ماه کم‌آب شبستر) روند صعودی داشته است. در ماه پرآب 36 سری (18 درصد) و در ماه کم‌آب 17 سری (9 درصد) روند مثبت معنی‌داری را در سطح پنج درصد از خود نشان دادند. همچنین در مجموع کل 390 سری موجود، تعداد 140 سری روند منفی و 250 سری روندی افزایشی یا بدون روند داشتند. همچنین در مورد بیشترین تعداد روند منفی، ایستگاه‌های علیشاه و سفیدکمر در هر دو ماه پرآب و کم‌آب در صدر قرار دارند. مقایسه نتایج بین ایستگاه‌ها حاکی از آن است که کیفیت آب‌های زیرزمینی دشت شبستر در قسمت جنوبی دشت وضعیت بحرانی‌تری دارد. در حالت کلی می‌توان نتیجه گرفت که طی زمان کیفیت آب زیرزمینی منطقه مورد برسی افت داشته است. نتایج حاصل از بررسی مقادیر ضرایب همبستگی سری‌های زمانی متغیرهای کیفی با بارش نرمال سالانه در دوره آماری (1388- 1382) نشان می‌دهد که هیچ یک از متغیرهای کیفی معنی‌داری خاصی در سطح پنج درصد با مقدار بارش سالانه ندارند. نتیجه کلی به‌دست‌آمده در این بخش حاکی از عدم ارتباط بین بارش‌های صورت‌گرفته در مقیاس سالانه و متغیرهای کیفی است. این در حالی است که تراز سطح ایستابی در طول سال‌های مشترک آماری با متغیرهای کیفی (1391- 1382) تقریبا با شیب ثابتی افت داشته است. همچنین متغیرهای اقلیمی بارش، دما و تبخیر عامل تغییردهنده خصوصیات کیفی آب‌های زیرزمینی دشت شبستر تشخیص داده نشدند و تغییرات نامطلوب آنها تحت تأثیر عوامل انسانی تشخیص داده شدند. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده می‌توان گفت که در صورت ادامه وضع موجود امکان استفاده پایدار از منابع آب زیرزمینی دشت شبستر غیرممکن خواهد بود. با عدم تصفیه فاضلاب‌های شهری و صنعتی و رها شدن زه‌آب‌های کشاورزی در سطح دشت و همسایگی با دریاچه ارومیه و پیشرفت شوره‌زار، کیفیت آب‌ها به طرز نامطلوبی تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت
