خدیجه پور رنجبری؛ عبدالرضا واعظی هیر؛ محمد رضا حسین زاده
دوره 14، شماره 3 ، مهر 1395، ، صفحه 187-200
چکیده
سابقه و هدف: کانسار مس- مولیبدن پورفیری هفت‌چشمه در 28 کیلومتری شمال شهر ورزقان در استان آذربایجان شرقی در جنگل‌های ارسباران واقع شده است. آب سطحی و زیرزمینی موجود در منطقه از میان توده کانساری عبور کرده و ممکن است فلزات سنگین و سمی را به وسیله واکنش‌های شیمیایی از توده حل کند و با خود ببردو به مرور زمان باعث به خطر افتادن گونه‌های ...
بیشتر
سابقه و هدف: کانسار مس- مولیبدن پورفیری هفت‌چشمه در 28 کیلومتری شمال شهر ورزقان در استان آذربایجان شرقی در جنگل‌های ارسباران واقع شده است. آب سطحی و زیرزمینی موجود در منطقه از میان توده کانساری عبور کرده و ممکن است فلزات سنگین و سمی را به وسیله واکنش‌های شیمیایی از توده حل کند و با خود ببردو به مرور زمان باعث به خطر افتادن گونه‌های گیاهی و موجودات زنده جنگل ارسباران شود. با توجه به اینکه هنوز عملیات بهره‌برداری در منطقه صورت نگرفته هدف از این پژوهش بررسی تأثیر ماده معدنی بر افزایش غلظت عناصر آلاینده در آب‌های سطحی و زیرزمینی و تأثیر این آلودگی بر زیستمندان (انسان، گیاه و جانور) منطقه است.مواد و روش: برای بررسی تأثیر این کانسار بر سلامتی زیستمندان منطقه (انسان، گیاه و جانور) 24 نمونه از آب‌های سطحی و زیرزمینی خارج‌شده از این کانسار و مناطق مجاور، جمع‌آوری و برای اندازه‌گیری برخی پارامترهای شیمیایی و غلظت فلزات Pb, Mo, Cu و Zn به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج و بحث: غلظت فلزات سنگین حاصل از آنالیز آب سطحی و زیرزمینی هفت‌چشمه نسبت به حد مجاز توصیه‌شده توسط سازمان‌های بین‌المللی و نیز تحقیقات انجام‌شده برای جانداران آبزی، حیات‌وحش، گیاهان و ساکنان مقایسه و تجزیه‌و‌تحلیل شد. بررسی‌ها نشان داد که تحت تأثیر کانسار هفت‌چشمه، غلظت مولیبدن در نزدیک توده کانسار نسبت به حد استانداردهایEEC, EPA و WHO و غلظت سرب تمام نمونه‌ها نسبت به حد استاندارد EPA و غلظت روی و مس نسبت به حد استاندارد EEC بالا بوده و برای ساکنان منطقه خطرناک است. مقایسه غلظت عناصر نسبت به استانداردهای تعیین‌شده برای جانداران و گیاهان از جمله درخت بلوط و گیاهان کشاورزی نیز نشان داد که این عناصر در منابع آب سطحی و زیرزمینی مجاور کانسار بالاتر از حد مجاز استاندارد بوده و می‌تواند برای زیستمندان منطقه خطرناک باشد اما با دور شدن از کانسار از غلظت آنها کاسته می‌شود. به‌طوری که بیشتر نمونه ها دارای غلظت بالایی از مس و سرب بوده و برای آبزیان منطقه مضر است. از نظر خطر برای سلامت ساکنان منطقه، غلظت روی و مس پایین‌تر از استاندارد WHO است ولی غلظت مولیبدن و سرب در برخی نمونه‌های نزدیک به توده معدنی بالاتر از این استاندارد است. بر اساس استاندارد FAO غلظت مس در یک ایستگاه بالاتر از حد استاندارد لازم برای حیات‌وحش بوده ولی در سایر ایستگاه‌ها غلظت مناسب است. از نظر غلظت سرب و روی و منیزیم نیز در شرایط فعلی خطری متوجه حیات‌وحش منطقه نخواهد بود. نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان داد که کانسار مس-مولیبدن پورفیری هفت‌چشمه از عوامل مهم و تأثیرگذار بر کیفیت آب سطحی و زیرزمینی منطقه است که از تأثیرات آن کاهش pHو افزایش غلظت عناصر سنگین در رودخانه مجاور توده شده است که در صورت معدن‌کاری بدون رعایت اصول زیست‌محیطی می تواند به مرور زمان باعث از بین رفتن گونه‌های گیاهی جنگل ارسباران و به خطر افتادن موجودات زنده شود. مقایسه غلظت‌های فلزات سنگین حاصل از آنالیز آب‌های سطحی و زیرزمینی با استانداردهای جهانی و نیز تحقیقات انجام‌شده برای جانداران آبزی، حیات‌وحش، گیاهان و ساکنان نشان داد که بیشتر نمونه‌های نزدیک به توده کانساری دارای عناصر سنگین بیش از حد مجاز است و این برای سلامتی انسان، زیستمندان و گیاهان نادر منطقه ارسباران خطرناک است اما با دور شدن از کانسار از غلظت آنها کاسته می‌شود. بنابراین پیش از بهره‌برداری از کانسار هفت‌چشمه بایستی بررسی‌های مربوط به اثرات زیست‌محیطی بهره‌برداری از این کانسار (EIA) انجام و به دلیل قرار گرفتن آن در منطقه حفاظت‌شده ارسباران از تکنیک‌های متفاوتی برای بهره‌برداری استفاده شود.
