حسین رحمانی؛ سیدداریوش مقدس
چکیده
سابقه و هدف: گونه‌های غیربومی یکی از تهدیدهای مهم برای تنوع زیستی محسوب می‌شوند. برخی از گونه‌های ماهیان غیربومی اثرات سوء زیست محیطی داشته و بعنوان ماهیان مهاجم شناخته می‌شوند. رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر که ماًمن و زیستگاه طیف وسیعی از ماهیان بومی و تجاری هستند با معرفی عمدی یا سهوی ماهیان غیربومی مواجه هستند .مدل‌های ...
بیشتر
سابقه و هدف: گونه‌های غیربومی یکی از تهدیدهای مهم برای تنوع زیستی محسوب می‌شوند. برخی از گونه‌های ماهیان غیربومی اثرات سوء زیست محیطی داشته و بعنوان ماهیان مهاجم شناخته می‌شوند. رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر که ماًمن و زیستگاه طیف وسیعی از ماهیان بومی و تجاری هستند با معرفی عمدی یا سهوی ماهیان غیربومی مواجه هستند .مدل‌های ارزیابی ریسک تهاجمی گونه‌های ماهیان غیربومی برای شناسایی گونه‌های غیربومی با توان بالای تهاجمی و بعنوان ابزاری برای کمک تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران استفاده می‌شود. هدف این تحقیق واسنجی و بررسی کارآمدی مدل (AS-ISK) Aquatic Species Invasiveness Screening kit در ارزیابی خطر ریسک گونه‌های ماهیان غیربومی رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر است.مواد و روش‌ها: از مدلAS-ISK برای ارزیابی ریسک تهاجمی گونه‌های ماهیان غیربومی در رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر استفاده شده است. 14 گونه از ماهیان غیربومی موجود در منطقه ارزیابی ریسک و یک گونه غیربومی در مراکز پرورش ماهی در این منطقه بعنوان گونه افق انتخاب شدند. دو ارزیاب مستقل این مدل را برای گونه‌های ماهیان غیربومی در منطقه ارزیابی ریسک اجرا کردند. با استفاده از روش‌های آماری اعداد ریسک حاصل از ارزیابی ریسک توسط دو ارزیاب با هم مقایسه شدند. از روش آنالیز منحنی راک برای تعیین حد آستانه مدل و برای تطابق اقلیمی منطقه ارزیابی ریسک و زیستگاه ماهیان غیربومی از سیستم طبقه بندی اقلیمی Köppen-Geiger استفاده شده است.نتایج و بحث: ارزیابی ریسک گونه‌های ماهیان غیربومی در منطقه ارزیابی منجر به شناسایی 73 درصد گونه‌ها بعنوان ماهیان با توان بالای تهاجمی شد. بیشترین عدد ریسک در مدل AS-ISK برای گونه‌هایCarassius auratus و Carassius gibelio و کمترین برای Anguilla anguillaبدست آمد. تفاوت معنی‌داری از نظر آماری بین متوسط عدد ریسک دو ارزیاب وجود نداشت. سطح زیر نمودار منحنی راک برای مدل AS-ISK عدد یک بود که بیانگر کارآمدی مدل در ارزیابی ریسک گونه‌های ماهیان غیربومی در منطقه ارزیابی ریسک در سطح معنی‌داری از نظر آماری بوده است. حدآستانه برای مدل AS-ISK 5/9 و برای ارزیابی ریسک اصلی مدل (Basic Risk Assessment) 5/11 بدست آمد. بر اساس حدآستانه بدست آمده 11 گونه ماهی غیربومی بعنوان گونه‌های با توان بالای تهاجمی (مهاجم) و 4 گونه بعنوان غیرمهاجم در رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر شناسایی شدند. فاکتور اطمینان برای ارزیابی‌های گونه‌ها از 73 تا 64 درصد متفاوت بود. تمام گونه‌های اولویت‌بندی مدیریتی شدند و در سه فهرست سیاه، خاکستری و سفید قرار گرفتند.نتیجه‌گیری: مدل AS-ISKبرای شناسایی گونه‌های ماهیان غیربومی که ممکن است در رودخانه‌های حوضه جنوبی دریای خزر مهاجم شده یا شوند کارآمد بوده و می توان از این مدل برای اولویت‌بندی مدیریتی آنها بر اساس میزان ریسک‌شان و بعنوان ابزاری علمی در حمایت از مدیران حفاظت، تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران طرح‌های توسعه آبزی‌پروری در منطقه ارزیابی ریسک استفاده نمود.
مریم پیمانی؛ اصغر عبدلی؛ سیدداریوش مقدس
چکیده
سابقه و هدف: ورود گونه های ماهی مهاجم دراکوسیستم های آبی، سبب بروز انواع اثرات منفی اکولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی می شود. اولین گام در تجزیه و تحلیل مخاطرات ناشی از گونه های غیربومی، شناسایی خطر است و بر این اساس ابزارهای متعددی برای شناسایی و ارزیابی خطرات تهاجمی گونه های غیربومی به منظور پشتیبانی تصمیم گیرندگان ...
بیشتر
سابقه و هدف: ورود گونه های ماهی مهاجم دراکوسیستم های آبی، سبب بروز انواع اثرات منفی اکولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی می شود. اولین گام در تجزیه و تحلیل مخاطرات ناشی از گونه های غیربومی، شناسایی خطر است و بر این اساس ابزارهای متعددی برای شناسایی و ارزیابی خطرات تهاجمی گونه های غیربومی به منظور پشتیبانی تصمیم گیرندگان در تجزیه و تحلیل خطر تهاجمی این گونه ها ایجاد شده است. هدف این پژوهش ارزیابی قدرت تهاجمی گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز (Coptodon zillii) در حوضه آبریز تالاب شادگان (حوضه‌های آبریز کارون بزرگ و جراحی) با استفاده از برخی از این ابزارها می باشد.مواد و روش‌ها: میزان ریسک گونه در پروتکل ارزیابی ریسک سه ملیتی، بر اساس نتایج حاصل از دو بخش «احتمال استقرار» و «پیامد استقرار» تعیین گردید. در سیستم اطلاعات لیست سیاه آلمان-اتریش (GABLIS)، قدرت تهاجمی گونه با توجه به میزان پراکنش در محدوده مورد مطالعه ارزیابی شد. گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز در مدل AS-ISK، با توجه به حد آستانه منطقه ارزیابی، غربالگری گردید و با استفاده از روش Harmonia+، میزان تهاجم گونه بر اساس احتمال استقرار و گسترش گونه و اثرات زیست محیطی ناشی از آن محاسبه شد. همچنین تطبیق اقلیمی گستره بومی گونه مذکور و محدوده مورد مطالعه، با سیستم کوپن گایگر انجام شد.نتایج و بحث: نتایج پژوهش حاکی از بالا بودن رتبه احتمال قرار گرفتن گونه در مسیر معرفی، پتانسیل ورود، پتانسیل استقرار، پتانسیل گسترش و احتمال تأثیرات اقتصادی و زیست محیطی در محدوده مورد مطالعه، بر طبق ارزیابی ریسک سه ملیتی، می باشد. نتایج پروتکل GABLIS، نشان داد که گونه غیربومی تیلاپیا شکم قرمز به طور گسترده در منطقه ارزیابی ریسک پراکنده شده است و در لیست سیاه و زیر لیست مدیریت (b3) قرار گرفت. در ارزیابی ریسکAS-ISK ، عدد ریسک 44 شد که از حد آستانه مدل برای محدوده مورد مطالعه که برابر 5/22 است، بالاتر می باشد. این عدد گویای آن است که این گونه از ریسک تهاجمی بالایی در این منطقه برخوردار است. امتیاز کلی ریسک در روش Harmonia+ که تابعی از امتیاز تهاجم و تأثیرات گونه می باشد برای گونه تیلاپیا شکم قرمز بالا ارزیابی گردید. بر این اساس خطر استقرار و پراکندگی این گونه در محدوده مورد مطالعه زیاد بوده و تأثیرات زیست محیطی آن قابل توجه است. همچنین مشابهت بخش زیادی از طبقات اقلیمی محدوده مورد مطالعه با زیستگاه بومی گونه، حاکی از تطابق بالای اقلیمی بین محدوده مذکور و گستره بومی تیلاپیا شکم قرمز می باشد.نتیجه گیری: با توجه به اثرات منفی روزافزون گونه های غیربومی بر روی گونه های بومی و اکوسیستم ها، ضرورت استفاده از ابزارهای ارزیابی خطر بیش از پیش احساس می شود. با توجه به شواهد میدانی، روش‌های ارزیابی ریسک سه ملیتی (TRAG)، سیستم اطلاعات لیست سیاه آلمان-اتریش، مدل AS-ISK وHarmonia+ به خوبی توانستند میزان تهاجمی بودن گونه غیربومی تیلاپیا شکم قرمز را در حوضه آبریز تالاب شادگان نشان دهند. با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی ریسک و خطرات ناشی از این گونه به شدت توصیه می‌شود که اقدامات کنترلی و مدیریتی در سطح وسیع، با جدیت عملیاتی شود.
سیدداریوش مقدس؛ اصغر عبدلی؛ بهرام حسن زاده کیابی؛ حسین رحمانی
چکیده
سابقه و هدف: معرفی عمدی یا سهوی گونه های ماهیان غیربومی به اکوسیستم های طبیعی کشور به دنبال تأمین هدف های آبزی پروری، پرورش ماهیان زینتی و کنترل زیستی بوده است. برخی از این ماهیان غیربومی در محیط های آبی طبیعی و مزرعه های پرورش ماهی مهاجم شده و پتانسیل آن را دارند که پیامدهای اقتصادی و اکولوژیکی قابل توجهی را به دنبال ...
بیشتر
سابقه و هدف: معرفی عمدی یا سهوی گونه های ماهیان غیربومی به اکوسیستم های طبیعی کشور به دنبال تأمین هدف های آبزی پروری، پرورش ماهیان زینتی و کنترل زیستی بوده است. برخی از این ماهیان غیربومی در محیط های آبی طبیعی و مزرعه های پرورش ماهی مهاجم شده و پتانسیل آن را دارند که پیامدهای اقتصادی و اکولوژیکی قابل توجهی را به دنبال داشته باشند. از طرفی ریشه کنی گونه های ماهیان غیربومی بویژه در محیط های طبیعی بزرگ، غیرممکن یا بسیار پرهزینه است. در همین راستا، استفاده از مدل هایی که قابلیت شناسایی و غربال گری گونه های غیربومی که پتانسیل مهاجم شدن در زیستگاه های معرفی شده را دارند در حال افزایش است. هدف این پژوهش، ارزیابی پتانسیل مهاجم شدن گونه ماهی تیلاپیای شکم قرمز Coptodon zillii در صورت ورود به تالاب بین المللی انزلی است. مواد و روش ها: از مدل غربال گری تهاجمی گونه های غیربومی آبزی1 برای ارزیابی مهاجم شدن احتمالی تیلاپیای شکم قرمز در صورت معرفی استفاده شده است. این مدل قادر است گونه های آبزی غیربومی از جمله ماهیان غیربومی را با توجه به حد آستانه منطقه ارزیابی در دو گروه مهاجم یا غیرمهاجم احتمالی قرار دهد. همچنین تطابق اقلیمی بین گستره بومی تیلاپیای شکم قرمز و تالاب انزلی با سیستم اقلیمی کوپن-گایگر2 و نرم افزار کلایمچ3 انجام شده است. در ارزیابی تغییرات اقلیم در مدل AS - ISK از سناریوی احتمالی تغییر اقلیم آینده بر اساس مطالعات مربوطه موجود استفاده شده است. نتایج و بحث: خروجی ارزیابی با مدل AS - ISK عدد خطر 44 بود که بالاتر از 75/11 حد آستانه مدل برای تالاب انزلی بوده و بیانگر بالا بودن پتانسیل مهاجم شدن تیلاپیای شکم قرمز در صورت ورود به تالاب انزلی است. همچنین تطابق اقلیمی بین زیستگاه اصلی تیلاپیای شکم قرمز و تالاب انزلی با استفاده از سیستم اقلیمی کوپن-گایگر بالا بود و حداقل یکی از زیستگاه های بومی تیلاپیای شکم قرمز در این سیستم در طبقه اقلیمی مشابه با تالاب انزلی قرار دارد. خروجی مدل Climatch برای این گونه 0.87 به دست آمد که نشان دهنده تطابق بالای اقلیمی بین گستره بومی این گونه و منطقه ارزیابی – تالاب انزلی - بود. ارزیابی تغییرات اقلیم مدل AS - ISK در نتیجه نهایی ارزیابی، اثر افزایشی داشت. فاکتورهایی که در نتیجه ارزیابی تیلاپیای شکم قرمز بیشترین تأثیر را داشتند شامل تطابق اقلیمی، تغییر اقلیم احتمالی، ویژگی های زیست شناختی و وضعیت مهاجم شدن آن در دیگر منطقه های خارج از گستره بومی اش بودند. مقایسه نتایج استفاده از این مدل برای گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز در تالاب انزلی و چند منطقه دیگر در کشورهای همسایه نشان داد که این گونه غیربومی در این منطقه ها هم از پتانسیل بالای مهاجم شدن برخوردار بود. نتیجه گیری: با توجه به اینکه گونه های ماهیان غیربومی همواره مورد توجه برای توسعه آبزی پروری در کشور هستند. برای اجتناب از پیامدهای زیانبار محیط زیستی یک ابزار ارزیابی سریع نیاز است. ارزیابی پتانسیل مهاجم شدن گونه های ماهیان غیربومی با مدل AS -ISK می تواند برای پیش بینی پتانسیل مهاجم شدن ماهیان غیربومی در حوضه آبریز تالاب انزلی و دیگر منطقه ها به منظور کمک به مدیران حفاظت، تصمیم گیران و سیاست گذاران طرح های آبزی پروری مورد استفاده قرار گیرد.
