فرهاد حسینی طایفه؛ صابر قاسمی؛ منا ایزدیان؛ سید قاسم قربانزاده
چکیده
سابقه و هدف: خانواده مرغابیان (Anatidae) به دلیل رفتار مهاجرتی، پراکنش وسیع و تراکم جمعیت زیاد به عنوان شاخص زیستی تالاب ها به شمار میروند. تالاب‌های حوضه بختگان شامل سه تالاب بختگان، طشک و کمجان در استان فارس از زیستگاه‌های مهم گونه های مرغابیان در فلات مرکزی ایران است. هدف از این تحقیق ارزیابی روند نوسان‌های جمعیت زمستان ...
بیشتر
سابقه و هدف: خانواده مرغابیان (Anatidae) به دلیل رفتار مهاجرتی، پراکنش وسیع و تراکم جمعیت زیاد به عنوان شاخص زیستی تالاب ها به شمار میروند. تالاب‌های حوضه بختگان شامل سه تالاب بختگان، طشک و کمجان در استان فارس از زیستگاه‌های مهم گونه های مرغابیان در فلات مرکزی ایران است. هدف از این تحقیق ارزیابی روند نوسان‌های جمعیت زمستان گذران خانواده مرغابیان در تالاب‌های حوضه بختگان در بازه بلندمدت ۵۲-ساله از سال 1967 تا 201۸ میلادی (۱۳۹۷-۱۳۴۶ شمسی) است.مواد و روش‌ها: جمعیت و تنوع مرغابیان از داده های 52-ساله سرشماری سازمان حفاظت محیطزیست به دست آمد. برای بررسی وضعیت کنونی زیستگاه، روایی داده ها و پایش جمعیت های مرغابیان از نتایج مطالعات میدانی در سال ۲۰۱۹ (1398-1397) استفاده شد. از 21 گونه مرغابیان در تالاب های بختگان، نه گونه با جمعیت بیش از 50 فرد در سال و در حداقل 20 سال مشاهده، به همراه گونه آسیب‌پذیر اردک سرحناییAythya ferina به تفضیل بررسی شدند. روند سالانه جمعیت کل مرغابیان، تعداد گونه ها در هر سال، سهم مرغابیان از جمعیت و تنوع پرندگان آبزی تالاب های بختگان و روند آماری نوسان جمعیتی گونه ها تجزیه و تحلیل شدند. روند نوسان‌های بلندمدت جمعیت گونه های مرغابیان با استفاده از بسته آماری RTRIM و کاربرد شاخص های چندگونه ای MSI محاسبه شد.نتایج و بحث: در مجموع 21 گونه از مرغابیان از جمله گونه در خطر انقراض (EN) اردک سرسفید Oxyura leucocephala ، گونه های آسیب‌پذیر (VU) اردک مرمریMarmaronetta angustirostris و اردک سرحنایی و گونه نزدیک تهدید (NT) اردک بلوطیAythya nyroca در تالاب‌های حوضه بختگان شناسایی شدند. میانگین جمعیت مرغابیان در دوره 31-ساله (۲۰۰۸-۱۹۸۸) بیش از 169000 فرد بود ولی در ده سال پایانی (۲۰۱۸-۲۰۰۹) به ۶۶۲۳ فرد کاهش یافته است. بیشترین تعداد جمعیت کل مرغابیان در سال ۱۹۹۵ با ۶۳۲۵۱۰ فرد و کمترین تعداد هم با ۱۱۳۵ فرد در سال ۲۰۱۶ بوده است. بیشترین و کمترین تعداد گونه نیز در سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ به ترتیب با ۱۳ و سه گونه بود. روند آماری نوسان جمعیت نشان داد که غاز خاکستری Anser anser در بلندمدت دارای کاهش شدید با شیب 21- درصد، تنجه Tadorna tadorna دارای کاهش شدید (4/8- درصد)، آنقوت Tadorna ferruginea با جمعیت پایدار و شیب صفر درصد، اردک سرسبزAnas platyrhynchos و خوتکای اوراسیایی Anas crecca دارای کاهش شدید به ترتیب با شیب 1/12- درصد و 5/6- درصد بوده است. نتایج بیانگر سهم بالای تالاب‌های بختگان برای گونه‌های مرغابیان طی دهه های ۱۹۹۰ تا اوایل دهه ۲۰۰۰ در تالاب های استان فارس بود ولی در ۱۵ سال گذشته، جایگاه خود را از دست داده است. این تالاب ها در گذشته زیستگاه جوجه آور تابستانه برای اردک مرمری بودند ولی در سالهای اخیر، گزارشی از جوجه آوری آن دریافت نشده است. کاهش تراز آبی، خشک شدن پهنه های آبگیر و دگرگونی متغیرهای زیستگاهی از مهمترین عوامل کاهش جمعیت و تنوع مرغابیان بوده است.نتیجه گیری: خانواده مرغابیان بیش از ۳۰ درصد تنوع گونه ها و بیش از ۵۳ درصد جمعیت کل پرندگان آبزی تالاب های بختگان را دارا هستند. در حال حاضر تنها در بخش کوچکی از تالاب طشک در محدوده چشمه گمبان امکان زمستان گذرانی برای مرغابیان وجود دارد. بازسازی، احیاء و حفاظت مستمر و اثربخش از زنجیره تالاب‌های حوضه بختگان مستلزم اختصاص آب مورد نیاز از منابع آبی متنوع برای پایداری زیستی آن است. در صورت افزایش سطح و عمق پهنه های آبی، احتمال افزایش جمعیت و تنوع مرغابیان غواص و ماهی خوار مورد انتظار است. به دلیل اهمیت مشارکت ذینفعان در برنامه های حفاظت و احیاء تالابها لازم است با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، نسبت به تخصیص حقآبه زیستی و حفاظت مشارکتی از تالاب اقدام نمود.
