محمد رضا اصغری پور؛ فاطمه کمری؛ محمود رمرودی؛ یاسر علی زاده
چکیده
سابقه و هدف: تنوع در نظام کشاورزی بدلیل فرصت هایی که برای مدیریت ریسک بیان می کند، برای مواجهه با شرایط تولید ناهمگن و افزایش تولید درآمد از طریق ورود به بازارهای جدید یک استراتژی مهم برای غلبه بر چالش هایی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند در نظر گرفته می‌شود. یکی از مفاهیمی که در زمینه توسعه پایدار در کشاورزی ...
بیشتر
سابقه و هدف: تنوع در نظام کشاورزی بدلیل فرصت هایی که برای مدیریت ریسک بیان می کند، برای مواجهه با شرایط تولید ناهمگن و افزایش تولید درآمد از طریق ورود به بازارهای جدید یک استراتژی مهم برای غلبه بر چالش هایی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند در نظر گرفته می‌شود. یکی از مفاهیمی که در زمینه توسعه پایدار در کشاورزی مطرح است حفظ تنوع زیستی می باشد. توجه بیش از اندازه به جنبه های تولیدی و استفاده بیش از حد از نهاد ههای برون مزرعه ای بدون در نظر گرفتن دیگر کارکردهای بوم شناختی این بوم نظام ها، سبب شده تنوع زیستی کشاورزی با روند روبه کاهش در همه سطح ها مواجه شود. در این شرایط وجود یک برنامه جامع در راستای پایش تنوع زیستی کشاورزی و همچنین ارزیابی عامل های مؤثر بر آن ضروری می‌باشد. بر این اساس، این مطالعه با هدف ارزیابی تغییرهای زمانی و مکانی تنوع نظام‌های زراعی استان ایلام و شناخت عامل های مؤثر بر آن در بازه زمانی 1383 تا 1395 اجرا شد. مواد و روش‌ها: داده ها از سالنامه‌های آماری، گزارش های سازمان برنامه و بودجه و سازمان جهاد کشاورزی جمع‌آوری گردید. از روش تجزیه رگرسیونی گام به گام پس رونده برای ارزیابی عامل های مؤثر بر تغییرهای تنوع زیستی محصول های آبی استفاده گردید. برای ارزیابی تغییرهای مکانی تنوع زیستی کشاورزی موجود در بوم نظام های آبی و عامل های مؤثر بر آن سنجه تنوع زیستی شانون-وینر محاسبه شد. بر اساس فرض ها، عامل های مؤثر بر تغییرهای مکانی تنوع به گروه عامل های جغرافیایی، عامل های اقلیمی و اکولوژیکی، عامل های فرهنگی-اجتماعی، عامل های اقتصادی و عامل های مدیریتی تقسیم شدند و اثر هر کدام از این عامل ها بر روی تنوع سنجیده شد. سپس عامل هایی که اثر آنها بر روی تنوع زیستی معنی دار برآورد نشد از مدل حذف شدند، و در نهایت مهم ترین عامل های مؤثر بر تغییرهای تنوع بین شهرستان های مختلف استان در مدل باقی ماندند. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که در طول دوره دوازده ساله روند کلی تغییرهای تنوع نظام‌های تولید کاهشی بود و تنوع در تمام شهرستان‌ها به استثنای ایلام و دهلران کاهش یافت. از این بین بیشترین میزان سنجه تنوع شانونواینر در بازه زمانی مورد مطالعه مربوط به شهرستان ایلام با میزان عددی 1.90 در سال زراعی 95-1394 بود. عامل اصلی این افزایش تنوع، افزایش تعداد گونه های سبزیجات و گیاهان جالیزی و کاهش سطح زیر کشت و محصول های غالب (گندم و جو) بود. مهم‌ترین عامل های تعیین کننده تنوع در نظام‌های کشاورزی استان ایلام بترتیب تعداد آبادی دارای سکنه، متوسط درآمد خالص سالانه یک خانوار روستایی، تعداد شرکت‌های تعاونی، روزهای همراه با گردوغبار، وسعت زمین های کشاورزی، تعداد واحدهای تولیدی، سن بهره‌بردار، درصد خرده مالکی، میزان کود اوره، تعداد افراد خانواده و نرخ باسوادی بود. بررسی نقطه های بحرانی نظام‌های زراعی استان ایلام نشان داد برای بهبود پایداری و افزایش تنوع آنها، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آنها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منبع های آب از اولویت برخوردار هستند. نتیجه گیری: بررسی نقطه های بحرانی نظام‌های زراعی استان ایلام نشان داد برای بهبود پایداری و افزایش تنوع آنها، آموزش کشاورزان، کمک به ثبات اقتصادی آنها، اصلاح مدیریت تولید محصول و مدیریت منبع های آب از اولویت برخوردار هستند.
