ابوالفضل ناصری؛ رامین نیکان فر
چکیده
سابقه و هدف: در همه کشورها، تولیدهای کشاورزی وابستگی شدیدی به انرژی بویژه سوختهای فسیلی دارد. حدود 10 تا 20 درصد از کلّ انرژی مصرفی در کشورهای پیشرفته جهان صرف تولید غذا می شود. استفاده کارا از انرژی در بخش کشاورزی یکی از الزامات اساسی در گسترش کشاورزی پایدار بشمار می رود، چون افزایش کارآیی انرژی موجب حفظ سوخت های فسیلی ...
بیشتر
سابقه و هدف: در همه کشورها، تولیدهای کشاورزی وابستگی شدیدی به انرژی بویژه سوختهای فسیلی دارد. حدود 10 تا 20 درصد از کلّ انرژی مصرفی در کشورهای پیشرفته جهان صرف تولید غذا می شود. استفاده کارا از انرژی در بخش کشاورزی یکی از الزامات اساسی در گسترش کشاورزی پایدار بشمار می رود، چون افزایش کارآیی انرژی موجب حفظ سوخت های فسیلی و کاهش آلودگی های هوا می شود. نامشخّص بودن میزان بهره وری انرژی در تولید گندم در حاشیه دریاچه ارومیه از یک طرف و بروز بحران انرژی در سطح جهانی و ضرورت مصرف هدفمند انرژی در تولید محصول های کشاورزی از طرف دیگر، پژوهش در زمینه تحلیل بهره وری انرژی در تولید گندم را ضروری می نماید؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و آینده پژوهی سنجه های انرژی شامل انرژی خالص، کارآیی انرژی، انرژی ویژه و بهره وری انرژی و بیان راهکارهای مناسب برای بهبود یا پیشرفت سنجه های انرژی در تولید گندم انجام شد. مواد و روش ها: در این پژوهش، بهره وری انرژی در دو سیستم خاک‌ورزی حفاظتی و مرسوم در تولید گندم در حاشیه دریاچه ارومیه در دو سال زراعی با اندازه گیری و گردآوری داده های لازم، ارزیابی شد. سنجه های انرژی خالص، کارآیی انرژی، انرژی ویژه و بهره وری انرژی در تولید گندم تعیین گردید. با توجه به شرایط فعلی دریاچه ارومیّه، منبع های آب در حوضۀ این دریاچه محدود بوده و ارزش آب آبیاری افزون بر جنبۀ اقتصادی از رویکرد محیطزیست نیز قابل توجّه است. بنابراین برای بازسازی شرایط مصرف انرژی در آینده برای تولید منطقه‌ای گندم از سناریوهای مدیریت آبیاری بعنوان شیوه آینده‌‌پژوهی استفاده گردید. سناریوهای مدیریت آبیاری شامل سه شرایط کم‌آبیاری، آبیاری کامل و بیش‌آبیاری مزرعه های گندم بود. نتایج و بحث: بهره وری انرژی با کاربرد خاک‌ورزی حفاظتی و مرسوم بترتیب 210 و 170 گرم بر مگاژول به دست آمد. سناریوهای آینده‌‌پژوهی مدیریت آبیاری شامل سه شرایط کم‌آبیاری، آبیاری کامل و بیش‌آبیاری مزرعه های گندم بود. میزان انرژی مصرفی برای تولید گندم با سناریوهای گروه اول (آبیاری کامل و بیش‌آبیاری) و دوم (کم‌آبیاری) بترتیب 18.5 و 17.7 گیگاژول در هکتار بود. میزان انرژی تولیدی دانه گندم با سناریوهای گروه اول و دوم بترتیب 67.5 و 31.8 گیگاژول در هکتار بود. میانگین کارآیی انرژی در تولید دانه با گروه‌های اول و دوم به ترتیب 3.7 و 1.8و بهره‌وری انرژی بترتیب 253 و 125 گرم بر مگاژول بود. استفاده از دستگاه های کم‌وزن، انتخاب مقدار مناسب بذر، پییشرفت بهره‌وری مصرف کود و آب، می تواند راهکارهای مؤثر برای افزایش بهره وری مصرف انرژی در تولید گندم آبی در شمال غرب کشور باشد. نتیجه گیری: یافته ها نشان داد از رویکرد سنجه‌های انرژی، استفاده از سیستم خاک ورزی حفاظتی نسبت به خاک‌ورزی مرسوم در تولید دانه گندم ارجحیت دارد. هرچند در موارد متعدد تفاوت آماری سنجه های انرژی در تولید محصول معنی‌دار نبود. بنظر می رسد اجرای مناسب و درست عملیات خاک‌ورزی حفاظتی با انتخاب مناسب ادوات و تجهیزهای موجب بهبودی سنجه‌های انرژی در تولید گندم شود.
