اردوان زرندیان؛ رویا موسی زاده؛ جلیل بادام فیروز؛ علیرضا رحمتی
دوره 16، شماره 2 ، تیر 1397، ، صفحه 111-132
چکیده
سابقه و هدف:
تغییرات در پوشش/کاربری زمین با عوامل اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی-محیطی متعددی در ارتباط است. با توجه به تعدد و تنوع متغیرهای دخیل و همچنین گوناگونی محرکه‌هایی که موجب بروز تغییرات پوشش/کاربری زمین می‌شوند، پیش‌بینی شرایط آتی آن، پیچیده و با عدم‌قطعیت‌های زیادی مواجه است. این در حالی است که برنامه‌ریزان محیط زیست و توسعه، ...
بیشتر
سابقه و هدف:
تغییرات در پوشش/کاربری زمین با عوامل اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی-محیطی متعددی در ارتباط است. با توجه به تعدد و تنوع متغیرهای دخیل و همچنین گوناگونی محرکه‌هایی که موجب بروز تغییرات پوشش/کاربری زمین می‌شوند، پیش‌بینی شرایط آتی آن، پیچیده و با عدم‌قطعیت‌های زیادی مواجه است. این در حالی است که برنامه‌ریزان محیط زیست و توسعه، باید به‌طور شفافی در نظر بگیرند که چگونه تصمیمات امروزشان ممکن است به آینده سرزمین شکل بدهد. ازاین‌رو، در فرایند سیاست‌گذاری و طرح‌ریزی، همواره این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان تغییرات پوشش/کاربری زمین را در زمان آینده پیش‌بینی کرد؟ در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های حاصل‌شده در دانش سنجش از دور و تولید داده‌های فضایی تولیدشده از تصاویر ماهواره‌ای و استفاده از این داده‌ها در فرایندهای در حال تکامل مدل‌سازی، امکان شبیه‌سازی نظام‌های پیچیده طبیعی و ساده‌سازی آنها با تأکید بر متغیرهای مهم‌تر، فراهم شده است.
مواد و روش‌ها:
در این پژوهش با انتخاب یک سیمای سرزمینی پایلوت از منطقه رویشی هیرکانی در استان مازندران، ضمن بررسی روند گذشته تا حال تغییرات پوشش/کاربری در دوره زمانی 95-1363، شرایط آینده سیمای سرزمین در افق زمانی 1427 بر اساس روش مدل‌سازی سناریویی با استفاده از مدل نرم‌افزاری (InVEST) پیش‌بینی و تحلیل شد. برای انجام فرایند مدل‌سازی در این تحقیق دو سناریوی محتمل آتی با عنوان‌های «ادامه روند موجود» به مفهوم عدم دخالت مدیریتی و تداوم تغییرات جاری پوشش/کاربری تا افق آتی موردنظر و «توسعه متوازن» به مفهوم مداخله دولت از طریق حفاظت و احیاء پوشش جنگلی همراه با اجرای برنامه کنترلی توسعه سکونتگاه‌های انسانی برای متوقف کردن روند جاری تغییرات پوشش/کاربری تعریف شد و سپس با تهیه داده‌های ورودی موردنیاز مدل، شرایط آینده سیمای سرزمین تحت هر یک از دو سناریوی مذکور شبیه‌سازی و مقایسه شد.
نتایج و بحث:
نتایج نشان داد که در صورت تحقق سناریوی ادامه وضع موجود، تغییرات شدیدی در ساختار سیمای سرزمین مورد بررسی روی خواهد داد که درمجموع به اتلاف چشمگیر پوشش طبیعی جنگل و از بین رفتن زمین‌های زراعی و جایگزینی آنها با بافت سکونتگاهی منجر خواهد شد. برعکس، سناریوی توسعه متوازن، نشان داد که چگونه مدیریت زمین از طریق اجرای سیاست‌های حفاظت و احیاء جنگل و تعدیل تبدیل زمین برای توسعه سکونتگاه‌ها می‌تواند به یک راهبرد برد-برد برای توسعه متعادل آن مبدل شود. در این صورت، اجرای همزمان سیاست‌های احیاء جنگل و توسعه کنترل‌شده سکونتگاه‌ها، علاوه بر حفظ یکپارچگی ساختاری سیمای سرزمین مورد بررسی، شرایط را برای ارتقا شرایط فعلی پوشش جنگلی نیز مهیا کرد. در این پژوهش همچنین مدل سناریوسازی (InVEST) با برخی از مدل‌های دیگر که برای شبیه‌سازی پوشش/کاربری مورد استفاده قرار گرفته‌اند، مقایسه شد و مزیت ها و محدودیت‌های آن مورد بحث قرار گرفت.
نتیجه‌گیری:
شبیه‌سازی سناریویی با روشی که در این پژوهش معرفی شد، می‌تواند در بررسی‌های گوناگون ازجمله انواع ارزیابی‌های محیط زیستی، ارزش‌گذاری اقتصادی و نظایر آن به کار گرفته شود تا نتیجه پیش‌بینی‌های آتی را دقیق‌تر کند. ضمن آنکه این نوع مدل‌سازی می‌تواند راهنمایی برای برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران توسعه، محیط زیست و برنامه‌ریزی کاربری زمین باشد تا برنامه‌ریزی‌های آتی مبتنی برفرض‌های منطقی و با عدم قطعیت کمتری انجام پذیرد.
