جلیل بادام فیروز؛ علیرضا رحمتی؛ نوشین دانش‌پژوه؛ رویا موسی زاده؛ رضا میرزایی
چکیده
سابقه و هدف: اراک یکی از هشت کلان شهرآلوده ایران به حساب می‌آید که آلودگی آن به طور عمده تحت تأثیر فعالیت صنایع مختلف مستقر در شهر یا حومه آن می‌باشد. با استفاده از مدلسازی آلودگی هوا می توان اثر انتشار ذرات معلق و گازهای ناشی از فعالیت های صنایع مختلف را بر محیط زیست منطقه برآورد نمود. این تحقیق سعی در بررسی تأثیر صنایع ...
بیشتر
سابقه و هدف: اراک یکی از هشت کلان شهرآلوده ایران به حساب می‌آید که آلودگی آن به طور عمده تحت تأثیر فعالیت صنایع مختلف مستقر در شهر یا حومه آن می‌باشد. با استفاده از مدلسازی آلودگی هوا می توان اثر انتشار ذرات معلق و گازهای ناشی از فعالیت های صنایع مختلف را بر محیط زیست منطقه برآورد نمود. این تحقیق سعی در بررسی تأثیر صنایع موجود و در دست احداث شهر اراک بر کیفیت هوای این شهر با استفاده از مدل ADMS به عنوان مدل پرکاربرد و مورد وثوق سازمان حفاظت محیط زیست دارد.مواد و روش‌ها: با توجه به اینکه در شهر اراک منابع کانونی از منابع اصلی آلودگی هوا می‌باشند، برای مدلسازی آلودگی هوای این شهر از مدل ADMS-5.2 استفاده و 17 صنعت بزرگ (شامل 98 دودکش) واقع در محدوده شهر به عنوان نقاط آلاینده در نظر گرفته شدند. افزون بر اطلاعات انتشار، اطلاعات هندسی دودکش شامل ارتفاع و قطر دهانه آن و درجه حرارت هوای خروجی نیز وارد مدل شد. به منظور صحت سنجی نتایج به دست آمده از مدلسازی، نتایج اندازه‌گیری های ایستگاه‌های محیطی با مقادیر برآورد شده از مدلسازی با استفاده از ضریب همبستگی خطی پیرسون مورد مقایسه قرار گرفت.نتایج و بحث: نتایج به دست آمده گویای آن بود که غلظت گازهایCO، SO2 و NO2 در همه ایستگاه ها در حد مجاز استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست است. پراکنش ذرات معلق (خطوط هم مقدار) در شهر اراک به سمت غرب و جنوب غربی تا شعاع 3 کیلومتری در جهت باد غالب و نیمه غالب و در محدوده شازند به سمت غرب تا شعاع 1 کیلومتری در جهت باد غالب و به سمت جنوب غرب تا 5 کیلومتری در جهت باد نیمه غالب صورت گرفته است. سپس به غلظت زمینه منطقه یعنی 1/19 میکروگرم رسیده است. تجمع خطوط هم مقدار گاز SO2 در کانون آلودگی شازند تا شعاع 7 کیلومتری در جهت غرب و تا شعاع 10 کیلومتری در جهت جنوب غرب مشاهده می‌شود. تجمع خطوط هم مقدار گاز NO2 مشابه گاز SO2 می‌باشد. شعاع تأثیر گاز CO از اراک به سمت شازند کشیده شده است. تجمع خطوط هم مقدار گاز CO در اراک تا شعاع 5 کیلومتری در جهت غرب و و جنوب غرب صورت گرفته است. تجمع خطوط هم مقدار گاز H2S در شازند تا شعاع 5 کیلومتری در جهت غرب و جنوب شرق و غربی می‌باشد. به طور کلی بخشی از اختلاف بین نتایج نمونهبرداری و مدلسازی نشان‌دهنده وجود منابع آلایندهای است که در مدل دیده نشده و خارج از منابع آلاینده کارخانه‌ها است. در بیشتر ایستگاه‌ها نتایج مدلسازی و اندازه‌گیری گاز SO2 اختلاف زیادی نداشت و ضریب همبستگی داده ها بالاست که بیانگر دقت محاسبات و نقش پررنگ صنایع در نظر گرفته شده بر غلظت این آلاینده گازی است. همچنین، در بیشتر ایستگاه‌ها نتایج اندازه‌گیری‌محیطی گاز NO2 نسبت به مدلسازی کمتر بود که نشان می‌داد صنایع، سهم بیشتری در انتشار این گاز در آن نقاط داشته است. احتمالا به دلیل در نظر گرفتن صنایع در دست احداث، انتشار این آلاینده بیشتر از مقدار موجود تخمین زده شده است. غلظت اندازه‌گیری محیطی گاز CO در همه ایستگاه‌ها بیشتر از نتایج مدلسازی است. صنایع، سهم کمی در بار آلودگی این آلاینده دارند و در منطقه های شهری غلظت گاز مونوکسیدکربن به منابع متحرک و بار ترافیکی وابسته است.نتیجه‌گیری: در مجموع، منحنی میزان‌های آلایندگی شهر نشان داد که کانون آلایندگی در جنوب شرقی اراک و در مجموعه پالایشگاه، پتروشیمی و نیروگاه حرارتی قرار گرفته است. با توجه به اورلی کانتور پراکنش گاز و ذرات، تعدادی از نقاط که در تمام کانتورها در نزدیکترین فاصله به کانون آلودگی بوده است، به عنوان نقاط حساس و دو نقطه به عنوان ایستگاه شاهد و 4 نقطه نیز به عنوان ایستگاه‌های در معرض آلودگی در هر دوره پیشنهاد شد.
اردوان زرندیان؛ رویا موسی زاده؛ جلیل بادام فیروز؛ علیرضا رحمتی
دوره 16، شماره 2 ، تیر 1397، ، صفحه 111-132
چکیده
سابقه و هدف:
تغییرات در پوشش/کاربری زمین با عوامل اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی-محیطی متعددی در ارتباط است. با توجه به تعدد و تنوع متغیرهای دخیل و همچنین گوناگونی محرکه‌هایی که موجب بروز تغییرات پوشش/کاربری زمین می‌شوند، پیش‌بینی شرایط آتی آن، پیچیده و با عدم‌قطعیت‌های زیادی مواجه است. این در حالی است که برنامه‌ریزان محیط زیست و توسعه، ...
بیشتر
سابقه و هدف:
تغییرات در پوشش/کاربری زمین با عوامل اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی-محیطی متعددی در ارتباط است. با توجه به تعدد و تنوع متغیرهای دخیل و همچنین گوناگونی محرکه‌هایی که موجب بروز تغییرات پوشش/کاربری زمین می‌شوند، پیش‌بینی شرایط آتی آن، پیچیده و با عدم‌قطعیت‌های زیادی مواجه است. این در حالی است که برنامه‌ریزان محیط زیست و توسعه، باید به‌طور شفافی در نظر بگیرند که چگونه تصمیمات امروزشان ممکن است به آینده سرزمین شکل بدهد. ازاین‌رو، در فرایند سیاست‌گذاری و طرح‌ریزی، همواره این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان تغییرات پوشش/کاربری زمین را در زمان آینده پیش‌بینی کرد؟ در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های حاصل‌شده در دانش سنجش از دور و تولید داده‌های فضایی تولیدشده از تصاویر ماهواره‌ای و استفاده از این داده‌ها در فرایندهای در حال تکامل مدلسازی، امکان شبیه‌سازی نظام‌های پیچیده طبیعی و ساده‌سازی آنها با تأکید بر متغیرهای مهم‌تر، فراهم شده است.
مواد و روش‌ها:
در این پژوهش با انتخاب یک سیمای سرزمینی پایلوت از منطقه رویشی هیرکانی در استان مازندران، ضمن بررسی روند گذشته تا حال تغییرات پوشش/کاربری در دوره زمانی 95-1363، شرایط آینده سیمای سرزمین در افق زمانی 1427 بر اساس روش مدلسازی سناریویی با استفاده از مدل نرم‌افزاری (InVEST) پیش‌بینی و تحلیل شد. برای انجام فرایند مدلسازی در این تحقیق دو سناریوی محتمل آتی با عنوان‌های «ادامه روند موجود» به مفهوم عدم دخالت مدیریتی و تداوم تغییرات جاری پوشش/کاربری تا افق آتی موردنظر و «توسعه متوازن» به مفهوم مداخله دولت از طریق حفاظت و احیاء پوشش جنگلی همراه با اجرای برنامه کنترلی توسعه سکونتگاه‌های انسانی برای متوقف کردن روند جاری تغییرات پوشش/کاربری تعریف شد و سپس با تهیه داده‌های ورودی موردنیاز مدل، شرایط آینده سیمای سرزمین تحت هر یک از دو سناریوی مذکور شبیه‌سازی و مقایسه شد.
نتایج و بحث:
نتایج نشان داد که در صورت تحقق سناریوی ادامه وضع موجود، تغییرات شدیدی در ساختار سیمای سرزمین مورد بررسی روی خواهد داد که درمجموع به اتلاف چشمگیر پوشش طبیعی جنگل و از بین رفتن زمین‌های زراعی و جایگزینی آنها با بافت سکونتگاهی منجر خواهد شد. برعکس، سناریوی توسعه متوازن، نشان داد که چگونه مدیریت زمین از طریق اجرای سیاست‌های حفاظت و احیاء جنگل و تعدیل تبدیل زمین برای توسعه سکونتگاه‌ها می‌تواند به یک راهبرد برد-برد برای توسعه متعادل آن مبدل شود. در این صورت، اجرای همزمان سیاست‌های احیاء جنگل و توسعه کنترل‌شده سکونتگاه‌ها، علاوه بر حفظ یکپارچگی ساختاری سیمای سرزمین مورد بررسی، شرایط را برای ارتقا شرایط فعلی پوشش جنگلی نیز مهیا کرد. در این پژوهش همچنین مدل سناریوسازی (InVEST) با برخی از مدل‌های دیگر که برای شبیه‌سازی پوشش/کاربری مورد استفاده قرار گرفته‌اند، مقایسه شد و مزیت ها و محدودیت‌های آن مورد بحث قرار گرفت.
نتیجه‌گیری:
شبیه‌سازی سناریویی با روشی که در این پژوهش معرفی شد، می‌تواند در بررسی‌های گوناگون ازجمله انواع ارزیابی‌های محیط زیستی، ارزش‌گذاری اقتصادی و نظایر آن به کار گرفته شود تا نتیجه پیش‌بینی‌های آتی را دقیق‌تر کند. ضمن آنکه این نوع مدلسازی می‌تواند راهنمایی برای برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران توسعه، محیط زیست و برنامه‌ریزی کاربری زمین باشد تا برنامه‌ریزی‌های آتی مبتنی برفرض‌های منطقی و با عدم قطعیت کمتری انجام پذیرد.
